Afganistan’da Basının Tarihsel Gelişimi: Monarşi Rejiminden Taliban Dönemine (1873-1994)

Afganistan basininin tarihsel seyri, tipki siyasi tarihi gibi inisli cikisli sureclere sahne olmustur. Basin-yayin faaliyetleri yasanan siyasal degisim ve donusumlerden hemen her donemde etkilenmistir. Gazetecilik faaliyetlerinin 19. yuzyilin ikinci yarisinda basladigi Afganistan’da Seyyid Cemâleddin Efgani ve Mahmud Terzi’nin faaliyetleri basin-yayin alaninda oncu bir kimlige sahip olmustur. Afganistan’da yayimlanmaya baslanan ilk gazeteler diger bircok ulkede oldugu gibi devlet kontrolunde nesredilmislerdir. Bu calismada Afganistan’da basinin tarihsel gelisim sureci ele alinmaktadir. Literatur taramasi neticesinde elde edilen verilerle Afganistan’da yayimlanan gazeteler belirlenmis ve bu gazetelerin yayimlandiklari donemler goz onunde bulundurularak kendi aralarinda gruplandirilmislardir. Gazetelerin yayimlandiklari siyasal surecler goz onunde bulundurularak gazetelerin yayimlanma amaclari ve gazetelere atfedilen misyon tespit edilmeye calisilmistir. Ingiliz istilasi doneminden baslanarak Sovyet isgali sureci ve isgal sonrasindan Taliban donemine kadarki yuz yili askin surecte basin alanindaki onemli gelismeler ve onde gelen basin-yayin organlarinin muhtevasi uzerinde durulmustur. Yayinlar incelendiginde basinin Afganistan’da kimi zaman serbestlestirilirken cogunlukla baski altinda tutuldugu gorulmektedir. Monarsi yonetimleri kendi yonetimlerine mesruiyet kazandirmak icin basini propaganda araci olarak kullanmistir. Siyasi partilerin kurulmasiyla birlikte ise gazetelere siyasi orgutlerin yayin organi olma misyonu yuklenmistir. Sovyet isgaliyle birlikte Sovyet yanlisi rejim ile direnisci gruplar arasindaki catismalar basin alaninda da gorulmeye baslanmistir. Soz konusu surecte nesredilen gazeteler birbirine zit iki kutbu temsil etmislerdir.