نقدی بر ماهیت میترائیسم معبد مراغه

مطالعات صورت گرفته پیرامون معماری صخره‌ای بنای موسوم به "معبد مراغه" هرچند منجر به تأیید کارکردهای آئینی مذهبی آن بوده است؛ با این حال، کنجکاوی‌های صورت گرفته در زمینه‌ی هویت معماری و انتساب آن به آئین‌های کهن ایرانی از جمله مهرپرستی، بدون ابراز استدلال‌های علمی، ساختار کلی این مجموعه‌ی مذهبی را با ابهامات جدی مواجه ساخته است. تحقیق پیش‌رو بر آن است تا با استفاده از راهبرد تحلیلی-تطبیقی ضمن رد نظریه‌ی مهرپرستی در آن، با بازبینی سابقه‌ی حضور ایلخانان در آذربایجان و توصیفات فضل‌الله همدانی مبنی بر علاقه‌ی آنان به ایجاد معابد در شهرهای خوی، تبریز و مراغه، همچنین تطبیق فضایی معبد مراغه با نمونه غار-معبد‌های پراکنده در حوزه‌ی فرهنگی شرق دور، راه‌گشای افق‌های نوینی در رابطه با این مجموعه‌ی معماری دست‌کند در ایران باشد. مطابق نتایج به دست آمده نه تنها هیچ یک از ملزومات معماری معابد مهرپرستی موجود در ایران و خارج از مرزهای آن از جمله رواق‌های جانبی و محراب در معماری صخره‌ای مراغه وجود ندارد، بلکه ترکیب فضایی تالار مستطیل شکل مرکزی منتهی به اتاق مقدس و حجره‌های پیرامونی آن بازگشتی ارادی به معماری مذهبی دوره ایلخانی می‌باشد.