Een natuurlijke opwaardering

In 1995 hebben Nederland en Vlaanderen een verdrag gesloten inzake de verruiming van de vaarweg in de Westerschelde. De daarmee gepaard gaande verliezen van natuurwaarden worden volgens dit verdrag gecompenseerd. De uitvoering hiervan is door Nederland geregeld in de Bestuursovereenkomst Natuurcompensatieprogramma Westerschelde (1998). Er zijn zowel binnendijkse als buitendijkse projecten. De bescherming van het schor bij Waarde (en de resten van het middeleeuwse Valkenisse) maakt onderdeel uit van de buitendijkse projecten. Het slik voor het schor erodeert, waardoor de rand van het schor landwaarts verplaatst en de resten van het verdronken dorp Valkenisse worden verspreid. Door de verlaging van het slik en de achteruitgang van het schor verminderen natuurwaarden en gaat een belangrijk archeologisch monument verloren. Zonder het treffen van maatregelen zullen deze natuurwaarden in de toekomst nog verder achteruit gaan. Het slik zal blijven verlagen, waardoor de aanwezige veenlaag op het niveau van omstreeks laagwater over een steeds grotere zone aan de oppervlakte verschijnt; het verschuiven van de laagwaterlijn naar de dijk zal zich voortzetten. Het schor zal hierdoor over de gehele oeverlijn gaan eroderen. De oppervlakte van zowel het slik als het schor zal verminderen. Deze ontwikkelingen zijn niet gewenst. Het doel van deze rapportage is het afwegen van verschillende alternatieven voor de best mogelijke bescherming van het gebied. In een volgende fase maakt de Rijkswaterstaat Directie Zeeland definitieve keuzes voor de beleidsvorming. Het slik en schor liggen in het oostelijke deel van de Westerschelde, in een zone waar zout water uit de Noordzee en zoet water uit de rivier de Schelde worden gemengd. De beschermingsmaatregel mag niet in strijd zijn met de ideeen over de natuurlijkheid, toegankelijkheid en veiligheid, die in het kader van de Lange Termijnvisie voor het Schelde-estuarium (Zanting, 2001) zijn opgesteld. Het uitgangspunt voor de verbetering van het gebied is het verhogen van het slik; hierdoor wordt de golfaanval op het schorklif verminderd, wordt het Verdronken dorp opnieuw afgedekt met een laag sediment en worden de ecologische waarden van het slik verhoogd. De schorbiotoop kan zo op een duurzame wijze worden behouden of uitgebreid. Hiervoor is een aantal kansrijke middelen geselecteerd. Door het stellen van randvoorwaarden is een aantal middelen afgevallen, waaronder suppleties met gebiedseigen materiaal. Het toepassen van dit middel conflicteert met de eis, dat het middel een levensduur moet hebben van ten minste 20 jaar. Aan de hand van opgestelde criteria zijn uiteindelijk vijf middelen geselecteerd. Deze middelen zijn nader beoordeeld. Met behulp van het computermodel SCALWEST zijn de optredende stroomsnelheden die bij de toepassing van deze middelen theoretisch ontstaan, nader geanalyseerd en zijn de middelen geoptimaliseerd. Getracht is de vorming van ongewenste slibgebieden zoveel mogelijk te voorkomen. Verder is er naar gestreefd de middelen, vanwege de landschappelijke inpassing, zo klein mogelijk te maken. Uit het modelonderzoek is gebleken, dat het met een aantal middelen mogelijk is de stroomsnelheid zo te verminderen, dat de erosie kan worden gestopt. Door sedimentatie kunnen nieuwe natuurwaarden worden gecreeerd. De volgende middelen zijn hiervoor geschikt: • Reeks van vier kribben, met een hoogte van 1,50 a 2,50 m boven de huidige bodem; • Twee lange kribben, met een hoogte verlopend van NAP +2 m naar circa NAP +1 m; • Twee langs de rand van het slik lopende geleidingsdammen met een hoogte van NAP +1,50 m; de westelijke geleidingsdam is voorzien van een verlaging; • Combinatie van een geleidingsdam op een niveau van NAP +1,50 m voorzien van een verlaging en een krib met een hoogte van 1,50 m boven het slikoppervlak. Voorwaarde voor het goed functioneren van deze middelen is, dat voldoende sediment (zand) beschikbaar is. Het is daarom noodzakelijk, ook na de aanleg van een middel, het experiment om baggerspecie te storten in de omgeving van de westzijde van het gebied (met als doel het verkrijgen van sedimentatie op het slik) te continueren. Nadat een gekozen middel wordt aangebracht, zal de schorerosie na enige tijd tot stilstand komen en zal daarna lokaal nieuw schor ontstaan. De bodem van het slik zal hoger en slibrijker worden. Hierdoor wordt het Verdronken dorp beschermd en zullen meer bodemdieren in het gebied voorkomen. Dit is gunstig voor de beschikbaarheid van voedsel voor het foerageren van vissen en vogels. Voor de watervogels geldt bovendien, dat de verhoging van het slik een aanzienlijk langere foerageertijd oplevert. Het ontstaan van nieuw schor en de verwachte erosie langs de rand van het slik hebben tot gevolg dat de oppervlakte van het slik wat kleiner zal worden. Door het open karakter van de potentiele middelen blijft de golfdynamiek op het slik en schor grotendeels aanwezig. Het schor verkeert in de eindfase van de successie, waardoor de diversiteit van de vegetatie sterk vermindert. Onderzocht moet worden in hoeverre afplaggen van een deel van het schor een positieve stimulans voor de botanische waarden van het schor zou kunnen zijn.