Uticaj edukacije bolesnica sa karcinomom dojke tokom primene antineoplastične terapije na anksioznost, depresivnost i stres

SAŽETAK Uvod: Karcinom je kompleksno oboljenje sa visokim rizikom za nastanak komorbiditeta, ukljucujuci i mentalne poremecaje, i znacajan je javnozdravstveni problem na globalnom nivou. Oboleli od karcinoma, posebno u toku lecenja, imaju povecan rizik za razvoj mentalnih poremecaja u poređenju sa osobama koje su izlecene ili nemaju dijagnozu karcinoma. Savremena epidemioloska istraživanja su pokazala da, u proseku, 1/3 obolelih od karcinoma na hospitalnom lecenju ima neki mentalni poremecaj koji zahteva dalju pažnju i adekvatan tretman. Klinicka procena i pracenje obolelih od karcinoma sa mentalnim poremecajima zahteva sistematski pristup i pružanje psihoonkoloskih intervencija, ukljucujuci i specificnu edukaciju bolesnika od strane zdravstvenih radnika. To je od velikog znacaja za bolesnike na peroralnoj hemioterapiji, s obzirom na cinjenicu da mentalni poremecaji imaju negativan uticaj na komplijantnost/adherentnost bolesnika i ishode njihovog lecenja. Iz tog razloga, postoji potreba za identifikacijom najbolje prakse u ovoj oblasti. Ciljevi ovog istraživanja su bili da se proceni uticaj strukturisane edukacije bolesnica sa karcinomom dojke na peroralnoj antineoplasticnoj terapiji na anksioznost, depresivnost i stres, da se utvrdi prisustvo anksioznosti, depresivnosti i stresa pre pocetka hemioterapije (edukacije) i u toku terapije (jedna i tri nedelje nakon edukacije), kao i da se utvrdi njihova povezanost sa sociodemografskim karakteristikama bolesnica. Bolesnici i metode: U istraživanje je ukljuceno 142 bolesnice sa karcinomom dojke koje se primale peroralnu antineoplasticnu terapiju (kapecitabin) u Institutu za onkologiju i radiologiju Srbije u 2016. i 2017. godini. Bolesnice su randomizovane u dve studijske grupe: eksperimentalna grupa je imala dodatnu, individualnu, strukturisanu, specificnu edukaciju, pre hemioterapije, prema srpskoj verziji prirucnika Multinacionalne asocijacije za suportivnu terapiju karcinoma (Multinational Association of Supportive Care in Cancer-MASCC) za edukaciju bolesnika na oralnoj antineoplasticnoj terapiji (Oral Agent Teaching Tool-OATT)-MOATT V1.0, a kontrolna grupa je imala uobicajenu, standardnu edukaciju. Bolesnice su pracene 3 nedelje, u toku prvog ciklusa hemioterapije. Koriscena su dva instrumenta za prikupljanje podataka: posebno kreiran, za potrebe ovog istraživanja, sociodemografski upitnik i srpska verzija DASS-21 skale(Depression Anxiety Stress Scales-DASS-21) za samoprocenu simptoma depresivnosti, anksioznosti i stresa. Rezultati: Pre pocetka hemioterapije kapecitabinom i edukacije, bolesnice sa karcinomom dojke su imale simptome depresivnosti (29.58%), anksioznosti (35.92%) i stresa (21.13%), najvise blage i umerene. Ovi simptomi su se smanjili u celoj grupi bolesnica posle prve i trece nedelje od edukacije, sa znacajnom razlikom u promeni statusa skora depresivnosti i anksioznosti. Depresivnost, anksioznost i stres znacajno su se smanjili u eksperimentalnoj grupi bolesnica od inicijalnog merenja (pre edukacije) do merenja nakon prve i nakon trece nedelje od edukacije, u odnosu na kontrolnu grupu bolesnica. Konstatovana je i znacajna povezanost anksioznosti, i/ili depresivnosti, i/ili stresa i životnog doba bolesnica, njihovog nivoa obrazovanja, radnog, bracnog i statusa roditeljstva, samoce, materijalnog stanja, porodicnih odnosa, podrske supruga, kontakata sa rođacima i prijateljima, kao i organizovanja slobodnog vremena. Zakljucci: Strukturisana edukacija ima znacajan uticaj na smanjenje simptoma depresivnosti, anksioznosti i stresa kod bolesnica sa karcinomom dojke na peroralnoj antineoplasticnoj terapiji. Rutinska klinicka procena simptoma depresivnosti, anksioznosti i stresa kod obolelih od karcinoma dojke poželjna je na pocetku i u toku hemioterapijskog tretmana. Znacajna je identifikacija bolesnica kojima je potrebno dalje strucno pracenje i psihoedukativna podrska. Organizovana, strukturisana, individualna edukacija može imati i javnozdravstveni znacaj kroz uvođenje strukturisane edukacije obolelih od karcinoma dojke kao standardne intervencije i posebne zdravstvene usluge, a koja utice na kvalitet zdravstvene zastite, bezbednost bolesnika i jacanje zdravstvenog sistema u celini.