De verborgen angst voor natuur; essay en verslag debat

De natuur roept in de moderne tijd vooral positieve gevoelens op in mensen. De Nederlandse overheid probeert in haar natuurbeleid recht te doen aan deze positieve betekenis van natuur voor mensen door natuurfuncties waar mogelijk te combineren met mensenfuncties zoals wonen, werken en recreeren. De overheid lijkt hierbij echter volledig over het hoofd te zien dat natuur ook een negatieve betekenis kan hebben voor mensen. Donkere bossen en moerasgebieden staan al sinds mensenheugenis bekend als plekken die angst en onbehagen kunnen oproepen. Deze schaduwzijde van de natuur heeft tot nu toe weinig aandacht gekregen in onderzoek en beleid. Uit het verkennende onderzoek dat we in het kader van dit essay hebben uitgevoerd, blijkt dat Nederlanders ook in de moderne tijd nog steeds menig angstig uurtje in `de natuur` doorbrengen. Daarbij moet het begrip `natuur` ruim worden opgevat. Angst voor natuur kan overal optreden, niet alleen in wildernisgebieden, maar ook in een weiland of zelfs in de eigen achtertuin. Angst voor de natuur blijkt namelijk vooral veroorzaakt te worden door de aanwezigheid van dieren en natuurlijke verschijnselen zoals onweer, storm en duisternis, die niet aan een bepaald soort natuur zijn gebonden. Er blijken belangrijke individuele verschillen te bestaan in hoe mensen reageren op confrontaties met deze verschijnselen. Sommige mensen ervaren louter angst, andere mensen raken ook in positieve zin gefascineerd. Angst voor de natuur lijkt vaak niet in verhouding te staan tot de reele gevaren. Er zijn in Nederland veel meer mensen bang voor spinnen dan voor auto's, terwijl in Nederland geen enkele spin dodelijk is, en er jaarlijks meer dan 1000 mensen overlijden door verkeersongevallen. Mensen die bang zijn voor de natuur hebben daarom vaak de neiging om zich daarvoor te schamen en hun angst verborgen te houden. Maar niet alle angst voor natuur is zo ongegrond als angst voor spinnen. Er kleven wel degelijk reele risico's aan contact met de natuur, ook in Nederland. Wie een wandeling maakt door een bos, loopt het risico gebeten te worden door een teek en de ziekte van Lyme op te lopen. Er zijn weinig harde gegevens over de aard en omvang van natuurrisico's. De overheid en beheerorganisaties zijn over het algemeen terughoudend in het verstrekken van informatie, omdat de risico's relatief klein zijn en ze niet onnodig paniek willen zaaien. Ondanks de relatief kleine risico's is het echter niet ondenkbaar dat in de toekomst een mediahype zal ontstaan waardoor de publieke opinie zich tegen de natuur en het natuurbeleid zal keren. De twee belangrijkste voorwaarden daarvoor zijn al aanwezig: De natuur is in staat om sterke angst en andere negatieve emoties op te roepen in mensen, en zondebokken in de vorm van natuurbeherende instanties en de overheid zijn makkelijk aan te wijzen. Daarbij zijn er ook trends en ontwikkelingen op het gebied van de veiligheid van de Nederlandse natuur, de afstand tussen mens en natuur, en de berichtgeving in de media die ertoe zouden kunnen leiden dat de risico's van de natuur in de toekomst toenemen en meer naar buiten komen dan nu het geval is. Als deze trends en ontwikkelingen doorzetten, dan is het niet ondenkbaar dat de angst voor natuur op een gegeven moment, al is het misschien slechts tijdelijk, het debat over natuur en natuurbeleid gaat beheersen. De overheid staat voor de ingewikkelde opgave om burgers te informeren over de reele risico's van de natuur zonder daarbij de angst voor natuur aan te wakkeren en het draagvlak voor het natuurbeleid te verminderen. Bij deze communicatieopgave hoort ook een educatieopgave. Want als je burgers informeert over risico's, moet je ze ook leren hoe ze het beste om kunnen gaan met bedreigende situaties, liefst op een zo vroeg mogelijke leeftijd. Een goede voorlichting gaat hand in hand met een goede kennis van zaken. Gezien de relatief geringe kennis over enerzijds de aard en omvang van reele risico's, en anderzijds de aard en omvang van angst voor natuur onder de bevolking, staat de overheid ook voor een kennisopgave. Bij dit alles is er ook nog eens sprake van een ruimtelijke opgave om de natuur zo in te richten dat mensen zoveel mogelijk beschermd blijven tegen gevaren maar toch de kans krijgen om de confrontatie met hun angst voor natuur aan te gaan en zich vertrouwd te maken met de gevaren.