Abdurrahman Nureddin Paşanın Osmanlı Irakına Dair 1880 Tarihli Lâyihası Üzerine

2003’teki Amerikan isgalinin uzerinden 12 yil gecmesine ragmen Irak hâlâ uluslararasi gundemin ilk siralarinda yer almaya devam etmektedir. Siyasi, sosyal ve ekonomik iliskiler bakimindan 19. yuzyil ile 20. yuzyil arasindaki derin baglar hatirlanacak olursa, 19. yuzyil Irak’i hakkinda yazilmis raporlarin, gunumuz Irak’inin daha iyi anlasilmasinda buyuk onem tasidigi soylenebilir. Lâyihalar, ozellikle de 19. yuzyilin ikinci yarisindan itibaren, Osmanli Devleti’nde vilayetler hakkinda bilgi veren onemli kaynaklar hâline gelmistir. II. Abdulhamid’in valilerden istedigi lâyihalar cok seyahat etmeyen padisah icin onemli bir kaynakti. Bagdat vilayeti icin de bircok lâyiha hazirlanmisti. Bunlardan birisi de Bagdat Valisi Abdurrahman Nureddin Pasa’nin 1880 senesinde hazirladigi lâyihadir. Lâyihada bes konu uzerinde durulmaktadir: Bunlarin en onemlisi asayis ve guvenligin olmayisidir. Bu sorun, egitim, ziraat, zanaat ve ticaretten olusan diger dort meseleyi de dogrudan etkilemekteydi. Asiret yapisinin baskin oldugu Bagdat vilayetinde isyan eden asiretlere karsi sahin bir tavir sergileyen Abdurrahman Nureddin Pasa, askeri konulardaki zafiyetin sebeplerini saydiktan sonra alinmasi gereken tedbirleri siralamaktadir. Ziraat icin cok onemli olan nehirleri ve sulama imkânlarini tetkik eden vali sedlerin islahina buyuk onem atfetmektedir. Hille, Divaniye ve Kurna bolgelerine yapilacak sedlerle verimli sulama yapilabilecegini, dolayisiyla yeni arazilerin ekime acilacagini, tarim urunlerindeki hâsilatin artacagini, sonuc olarak da seddin insasi icin gerekli olan meblagin cok kisa zamanda telafi edilebilecegini ifade etmistir. Yollarin ve ulasim araclarinin islahi da tarim ekonomisinin agir bastigi vilayetin gelisimi icin onemli gorulmektedir. Maarif ve zanaatle ilgili olarak da okul mufredatlarinin elden gecirilmesi ve insanlarin maisetine yardimci olacak zanaat dallarinda egitim ve egitmen talep edilmektedir.Lâyihada bu konu basliklarinda detayli bilgiler Istanbul’a rapor edilmisse de lâyihanin yazildigi donemin sicak konularindan olan Sunni-Şii iliskileri, Irak’ta tapu dagitilmasi gibi konulara deginilmemis olmasi da dikkat cekmektedir. Lâyiha Irak’in siyasi, sosyal ve ekonomik konularina temas eden icerigiyle Bagdat’in bugunku problemlerinin tarihi arkaplanini vermektedir