Bir Üniversite Hastanesi Yoğun Bakım Ünitelerinde Görev Yapan Sağlık Çalışanlarının El Hijyeni Konusundaki Tutum ve İnançlarının Değerlendirilmesi – Niteliksel Bir Çalışma

Giris ve Amac : Gunumuzde butun ulkelerde morbidite ve mortalitenin temel nedenlerinden biri olmasi ve saglik sistemi uzerinde ciddi duzeyde ekonomik yuk olusturmasi nedeniyle hastane infeksiyonlari surekli gundemde kalmaktadir. El hijyeni uygulamalari, hastane infeksiyonlarini onlemede tek basina en etkin ve en ucuz yontem olarak kabul edilmekle birlikte bu uygulamalara saglik calisanlarinin uyumu yetersiz duzeydedir. Arastirmalar, saglik calisanlarinda el hijyeni saglamaya yonelik uyum oranlarinin %23-%68 arasinda degistigini gostermektedir. El hijyenine uyum konusunda algi ve inanc sistemlerini aciklamaya yonelik modeller olusturulmasinda, ozellikle uyumu artiran guduleyici faktorlerin aciga cikarilmasinda niteliksel yontemlerden yararlanilmasi onerilmektedir. Bu arastirmanin amaci; saglik calisanlarinin el hijyeni saglama konusundaki tutumlarini ve inanc modellerini tanimlamak, saglik calisanlarinda el hijyeni saglamaya yonelik guduleyici faktorleri ve engelleri belirlemek, el hijyeni uyum duzeyini artirip, hastane infeksiyonlarini onlemeye yonelik kapsamli bir eylem plani gelistirmek icin strateji olusturmaktir. Gerec ve Yontem : Niteliksel olarak duzenlenen bu arastirma, bir universite hastanesinde yogun bakim unitelerinde (YBU) calisan saglik personeli ile gerceklestirilmistir. Calismada olasiliksiz ornekleme yontemi kullanilmis, veriler odak grup tartismalari (OGT) ve derinlemesine gorusmeler (DG) yoluyla toplanmistir. Toplam 4 OGT ve 6 DG gerceklestirilerek, 22 saglik calisani (11 doktor, 9 hemsire, 2 personel) ile gorusulmustur. Her gorusmede 2 arastirmaci bulunmustur. Gorusmeler yaklasik 50 dakika surmustur. Calisma icin Etik Kurul izni alinmis, katilimcilardan da sozel izin alinarak gorusmelerde ses kayit cihazi kullanilmistir. Gorusmeler yapildiktan sonra kelime kelime cozumlenerek, bilgisayara girilmistir. Verileri iki arastirmaci ayri ayri okumus, tema ve kod listesi olusturulmustur. Veriler, tematik yontemle analiz edilmistir. Bulgular : Calisanlarin, infeksiyonun olusmasinda el hijyeni uyumsuzlugunun oneminin farkinda olmasi ve el yikama endikasyonlarin buyuk oranda bilinmesine karsin, davranisin icsellestirilemedigi icin uygulamaya yeterince yansimadigini ifade etmektedir. Saglik calisani basina dusen hasta sayisinin fazlaligi, yogun ve kaotik calisma kosullari, acil durumlar,yikama fasilitelerinin uygun olmayan yerlesimi ve sabun ile antiseptiklerin kalitesiz olmasi el hijyeni davranisinin yetersizligi ile ilgili onden gelen sebepler arasinda rapor edilmistir.Yogun calisma kosullari icinde,ozellikle islemlerin temizden kirliye dogru yapilamamasi ve dezorganizasyonel hijyeni acisindan sik endikasyon olusmasina yol acmakta,el hijyeninin ‘unutulmasina’ veya ‘gozden kacirmasina’ neden olmaktadir.Saglik personeli bu tur durumlari onlemeye yonelik olarak ‘birbirini uyarma’ yontemini gelistirmistir.Meslektasi tarafindan uyarilma,ozellikle hemsireler arasinda benimsenmis ve yararina inanilan bir uygulama olarak kabul gormustur. Ancak farkli meslek gruplarinin birbirini uyarmasinin calisma barisini tehlikeye attigina inanilmaktadir. Ozellikle hiyerarsik acidan yuksek duzey calisanlara uyari yapildiginda olumsuz tepki alindigi sik dile getirilmektedir. El hijyeni konusunda vurgulanan onemli temalardan bir digeri de ‘ vicdan ’ olmustur. Bazi calisanlar, yeterli el hijyeninin ancak vicdan sahibi kisiler tarafindan gerceklestirilebilecegini belirtmis, empati kavramini one cikarmislardir. Infeksiyonun sik gorulmesi, infeksiyon gelisiminden ‘sorumlularin’ calisanlarin deyimiyle ‘gunah kecilerinin’ aranmasina neden olmaktadir. Bu algi meslek gruplarinin birbirini suclamasiyla sonuclanmaktadir. Calisanlar, ekip bilinciyle infeksiyonu onlemeye calismak yerine sadece kendi meslek gruplarina aidiyet duymakta ve savunmaci bir davranis bicimi benimsemektedirler. Isin sevilmemesi, benimsenmemesi, zaman icinde gelisen duyarsizlasma ve infeksiyon varligini kaniksama, hastayi korumak yerine kendini korumanin oncelenmesi, uygun rol modellerin olmamasi, personelin sik degisimi el hijyeni davranisinin yetersizligine neden olan diger nedenler arasinda siralanmistir. Saglik calisanlari infeksiyon hizlarinin nicel verilerle kendilerine geribildirilmesinin onemine de dikkat cekmektedir. Sonuc ve Oneriler : Saglik personeli, hastane infeksiyonu gelisiminde el hijyenine uyumun dusuk olmasinin etken oldugunun farkinda ve bu durumdan rahatsizlik duymaktadir. Saglik calisani sayilarinin optimum duzeye getirilmesi ve yikama fasilitelerinin uygun yerlestirilmesi, kaliteli sabun ve antiseptik kullanimi el hijyeni davranisini olumlu etkileyecektir. Ote yandan YBU’nin kulturel yapisi ve hakim olan normlar, el hijyenine uyumu artirmak acisindan onemli ipuclari sunmaktadir. El hijyenine uyum konusunda calisanlarin birbirini uyarabilmesi olumlu sonuc veren bir yaklasim olup, bunun mumkun olmasi icin farkli disiplinlerden calisanlarin kendilerini bir ekip olarak hissetmelerini saglayacak psikososyal mudahalelerin yapilmasi gerekmektedir. Ayrica infeksiyon hizlarinin periyodik olarak calisanlara bildirilmesine ihtiyac duyulmakta ve bu yolla el hijyenine yonelik motivasyon ve uyumun artacagi dusunulmektedir. Anahtar kelimeler: el hijyeni, el yikama, yogun bakim unitesi, hastane infeksiyonu, niteliksel.