“ANNE ADAYLARININ AĞIZ-DIŞ SAĞLIĞININ GELİŞTİRİLMESİ VE ÇÜRÜKSÜZ ÇOCUKLAR PROGRAMI”NIN ARA DEĞERLENDIRMESI: ANNELERİN BİLGİ VE DAVRANIŞ DÜZEYLERINDE GERÇEKLEŞEN DEĞİŞİM

Giris ve Amac: Gebelik doneminde karsilasilan agiz-dis hastaliklari annenin yasam kalitesini ve genel saglik duzeyini etkiledigi gibi bebek sagligi acisindan da onemli tehdit olusturur. Dishekimligi hizmetlerinden yararlanmanin saglanmasi ve agiz-dis sagligi egitimi ise bu sorunlarin onlenmesinde en etkili mudahaledir. Gebelere yonelik egitim programlari yetersiz agiz hijyeni ve yanlis beslenme davranisi gibi onlenebilir nedenlerden kaynakli erken cocukluk donemi curuklerinde de azalma saglamaktadir. Bu nedenle Izmir’in Bornova ilcesinin sosyoekonomik dezavantajlarin yogun olarak gozlendigi uc semtinde “Anne Adaylarinin Agiz-Dis Sagliginin Gelistirilmesi ve Curuksuz Cocuklar Programi” baslatilmistir. Bu calismanin amaci da, programin ilk asamasinin ardindan annelerin bilgi ve davranis duzeylerinde gerceklesen degisimi temel alan ara degerlendirme sonuclari aktarmaktir. Gerec ve Yontem: Bu mudahale calismasi Bornova Belediyesi’nin sosyal hizmet sundugu Mevlana, Naldoken ve Altindag semtlerinde gerceklestirilmistir. Arastirmanin evrenini de bu semtlerde yasayan anne adaylari olusturmustur. Ege Universitesi Tip Fakultesi Etik Kurulu’ndan onay alinmistir. Ilk asamada 2013 nisan-haziran aylarinda gebe olan 289 kadin semtlerindeki kultur merkezlerine egitim almak uzere davet edilmis, %85.8 (248) duzeyinde katilim gerceklesmistir. Baslangicta anne adaylarina bilgi ve davranis duzeylerini olcen bir anket uygulanmis, dishekimlerinin uyguladigi muayenelerin ardindan tedavi gereksinimleri hakkinda bilgi verilmis, Bornova Belediyesi’nden ve periodontitis vakalari icin Ege Universitesi Dishekimligi Fakultesi’nden ucretsiz hizmet alabilecekleri aktarilmis ve birebir egitimle dis fircalama gosterilmistir. Son olarak, 5-15 kisilik gruplara 45 dakikalik bir egitim verilmistir. Egitimin temel amaci gebelik donemindeki agiz-dis sagligi riskleri ve dogru davranislar hakkinda bilgi kazandirmadir. Sureci tamamlayan annelere bebek bakim malzemelerinden olusan hediye paketleri verilmistir. Programin 2014 subat-mart aylarinda gerceklesen ikinci asamasina ilk asamaya katilmis olan kadinlarin % 69.4’u (172) gelmistir.  Ikinci asama birinciyle ayni bilesenlerden olusmaktadir. Farkli olarak, fircalama egitiminde plak boyama tekniginden yararlanilmis, grup egitimi de erken cocukluk donemi dis sagligi sorunlari ve dogru davranislar cercevesinde kurgulanmistir. Programin bundan sonraki asamalarinda dokuz ay arayla iki egitim uygulanacaktir. Ilk asamada verilen egitimin annelerin bilgi ve davranislari uzerindeki etkisini degerlendirmek uzere her iki asamada da egitim oncesinde uygulanmis olan anketlere verilen yanitlar karsilastirilmistir. Bu karsilastirmaya iki asamaya da katilan 172 anne alinmistir. Anket arastiricilar tarafindan gelistirilmis, once literatur taramasi yapilarak bir onermeler havuzu olusturulmus, ardindan cok disiplinli bir ekip onermelere karar vermistir. Kadinlar her bir onermeye ne duzeyde katildiklarini besli Likert Skalasi uzerinde belirtmistir (0=kesinlikle katilmiyorum; 5=kesinlikle katiliyorum). Iki ankette verilen skorlarin ortalamalari bagimli gruplarda Student-t testi araciligiyla karsilastirilmistir. Bulgular: Arastirma grubunun yas ortalamasi 27.1±5.07 (18-41)’tir, %20.3’unun egitim duzeyi ilkokulun altindadir, %65.1’i ise ilkokul veya ortaokul mezunudur. Yuzde 26.2’si anadilinin Turkce olmadigini,  % 92.4’u de ev hanimi oldugunu bildirmistir. Kadinlarin %63.4’unun esi mavi yakali-niteliksiz hizmet iscisidir, %26.2’sinin sosyal guvencesi, % 11.6’sinin da saglik guvencesi yoktur. Aylik geliri asgari ucretin altinda olanlar grubun %37.2’sini olusturmaktadir. Programin ilk asamasinin degerlendirilmesinde oncelikle bilgi duzeyinde gerceklesen degisim sorgulanmistir. Kalsiyum kaybi nedeniyle gebelerin dislerinin kolay curudugu seklindeki yanlis onermeye verilen skor ilk asamada 3.90±0.89 iken, ikinci asamada 3.56±1.31’ya dusmustur (p<0.05). Gebelik doneminde artan diseti hastaligi riskiyle (3.69’dan 4.07’e) ve gebelikteki dis sorunlarinin bebek uzerindeki etkileriyle (2.87’den 3.28’e) ilgili dogru onermelerde skorlar anlamli artis gostermistir. Erken donem dis curuklerine yol acan davranislar ile ilgili yanlis onermelerin skorlari anlamli olarak azalmistir; “emzige alistirmak icin seker surulebilir” onermesi 2.43±1.35’den 1.83±1.36’ya, “bebekler gece biberonla yatirilabilir” onermesi 2.25±1.25’den 1.68±1.18’e dusmustur. Inanc ve ozyeterlilikle (saglikli dislere sahip olmak icin yapilmasi gerekenleri bilme, dislerinin saglikli olmasini saglayabilecegine inanma) ilgili onermelerde de anlamli artis olmustur. Programin ardindan davranislarda gerceklesen degisim de degerlendirilmis, istatistiksel olarak anlamli olsa da  “dislerimin saglikli olmasi icin yapilmasi gerekenleri tam olarak yerine getiriyorum” ifadesinin skorunun 2.68±1.29’dan sadece 2.86±1.25’e cikabildigi gorulmustur. Dislerini her gun fircalamadigini belirten kadinlarin yuzdesi egitim oncesinde 33.7 iken, egitimin ardindan %30.2’e dusmustur. Sonuc ve Oneriler: Program annelerin bilgi duzeylerinde gelisme saglamistir. Fakat bu gelismenin toplumda cok yaygin olan yanlis olan inanislar acisindan yeterli olmadigi gorulmustur. Davranis acisindan da istenilen duzeyde bir gelisme henuz saglanmamistir. Bu sonuclar sosyokulturel bir gelismeyle birlikte olmadigi surece sadece egitime dayali mudahalelerin agiz-dis sagliginda sinirli bir degisim yaratabilecegini gostermistir. “Bornova Belediyesi bu programa finansal ve lojistik destek vermistir.” Anahtar kelimeler : gebelik, sosyokulturel faktorler, agiz-dis sagligi, saglik egitimi, dis fircalama