Depresyon, Anksiyete ve Cinsiyet Değişkenlerine Göre Sanal Zorbalığa Maruz Kalma Düzeylerinin Yordanması

Problem durumu: Teknolojik gelismeleri yakindan takip eden ogrencilerin bu teknolojik gelismeleri amacinin disinda kullanmalari sonucu ogrenciler arasinda yeni bir zorbalik turu olan sanal zorbalik gorulmeye baslanmistir. Sanal zorbaligin, psikolojik, duygusal ve sosyal alanlarda ciddi olumsuz etkileri vardir. Arastirma bulgulari, zorbaca davranislara maruz kalma durumunun bir sure sonra fiziksel ve ruhsal rahatsizliklara neden oldugunu ve zorbaca davranislarin uzun sure devam etmesi ve kurbanin cevreden destek gorememesi durumunda yasanan bu rahatsizliklarin daha da siddetli hissedilmesine neden olmaktadir. Arastirmanin Amaci : Bu calismada ortaogretim ogrencilerinin sanal zorbaliga maruz kalma duzeylerini yordamada; depresyon, anksiyete ve cinsiyetin etkilerinin incelenmesi amaclanmistir. Arastirmanin Yontemi: Arastirma, tarama modeline uygun olarak planlanmis ve gerceklestirilmistir. Arastirmanin calisma grubu 2009-2010 ogretim yilinin  ikinci doneminde Osmaniye  ili  merkezde bulunan  iki farkli orta ogretime devam eden  261 ogrenciden olusmaktadir. Bu ogrencilerden 22’si olcekleri tam olarak doldurmadigi icin arastirmanin kapsami disinda tutulmustur. Sonucta 239 ogrencinin olcekleri kullanilabilir bulunarak arastirmaya dahil edilmistir. Arastirmada veri toplamak amaciyla uc arac kullanilmistir. Bunlar sanal kurban olcegi, surekli anksiyete olcegi ve Beck depresyon olcegidir. Bu olceklerin yaninda kisisel bilgi elde etmek amaciyla iki sorudan olusan (cinsiyet ve sinif) bilgi toplama formu kullanilmistir. Arastirmada ogrencilerin sanal zorbaliga maruz kalma duzeylerini belirlemek amaciyla Ayas ve Horzum (2010) tarafindan gelistirilen “Sanal Zorba/Kurban Olcegi” kullanilmistir. Sanal Zorba/ Kurban olcegi, biri “ Sanal Zorba Olcegi” digeri “ Sanal Kurban olcegi” olarak adlandirilan ve ayni maddelerin farkli bicimde sorulmasindan olusan paralel iki olcekten olusmaktadir. Ogrencilerin sanal zorba olceginde yer alan soz ve eylemleri ne siklikla yaptiklarini, kurban olceginde ise bu soz ve eylemlere ne siklikla ugradiklarini isaretlemeleri beklenmektedir. Bu arastirmada ogrencilerin sanal zorbaliga maruz kalma duzeylerini belirlemeye yonelik bir arastirma oldugundan sadece sanal kurban boyutu kullanilmistir. Olcegin orijinali ilkogretimde okuyan ogrencilere yonelik gelistirildiginden, olcegin orta ogretim ogrencilerinde de kullanilabilmesi icin olcegin gecerlik ve guvenirlik calismalari yapilmistir. Olcek icin yapilan gecerlik ve guvenirlik calismalarinda arastirma icin toplanan veriler kullanilmistir. Olcegin gecerlik calismalarinda oncelikle yapi gecerliligi amaciyla dogrulayici faktor analizi yapilmistir. Olcme araclari ogrencilere elden dagitilarak sanal kurban ve zorba olma durumunun ne oldugunu ifade eden bilgiler, olcekteki on bilgilerde yer almasina ragmen ayrica arastirmaci tarafindan orneklerle ogrencilere anlatilmistir. Olcme araclari her bir ogrencide farkli sirada gelecek sekilde fotokopi cektirilerek zimbalanmistir. Verilerin analizi icin oncelikle sanal kurban, depresyon, anksiyete olceklerinden elde edilen puanlarin coklu dogrusal regresyon analizinin varsayimini karsilayip karsilamadiklarina bakilmistir. Varsayimlarin karsilanmasindan sonra dogrusal coklu regresyon yontemlerinden standart (enter) yaklasim tercih edilmistir. Arastirmanin Bulgulari: Analiz sonuclarinda oncelikle sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi degiskeni ile bagimli degiskeni yordayacak degiskenler arasindaki ikili ve kismi korelasyon sonuclari incelenecektir. sanal zorbaliga maruz kalma duzeyleri ile depresyon arasinda pozitif ve orta duzeyde bir ikili iliski (r= .35) oldugu ancak anksiyete ve cinsiyet degiskeni kontrol edildiginde iki degisken arasindaki kismi korelasyonun pozitif ve dusuk bir iliski (r= .21) olarak hesaplandigi gorulmektedir. Sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi ile anksiyete degiskeni arasinda pozitif ve orta duzeyde bir ikili iliski (r= .33) oldugu, depresyon ve cinsiyet degiskeni kontrol edildiginde iki degisken arasindaki kismi korelasyonun pozitif ve dusuk bir iliski (r= .19) olarak hesaplandigi gorulmektedir. Sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi ile cinsiyet degiskeni arasinda negatif ve dusuk duzeyde bir ikili iliski (r= -.13) oldugu, depresyon ve anksiyete degiskeni kontrol edildiginde iki degisken arasindaki kismi korelasyonun negatif ve dusuk bir iliski (r= -.19) olarak hesaplandigi gorulmektedir. Depresyon, anksiyete ve cinsiyet degiskenleri birlikte ele alindiginda sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi ile pozitif, orta duzeyde ve anlamli bir iliski ortaya cikarmaktadir (R= .42, p< .01). Depresyon, anksiyete ve cinsiyet degiskenleri birlikte ele alindiginda sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi toplam varyansinin %18’ini aciklamaktadir. Standardize edilmis regresyon katsayisina (β) gore yordayici degiskenlerin sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi uzerindeki goreli onem sirasi; depresyon, anksiyete ve cinsiyettir. Regresyon katsayilarinin anlamliligina iliskin t-testi sonuclari incelendiginde ise depresyon, anksiyete ve cinsiyet degiskenlerinin sanal zorbaliga maruz kalma duzeyi uzerinde anlamli bir yordayici oldugu gorulmektedir. Sonuc ve Oneriler: Teknoloji ogrenciler tarafindan amacinin disinda kullanilmaya baslanmasiyla birlikte okullarda sanal zorba/kurban olma durumlari onemli bir sorun haline gelmeye baslamistir. Turkiye’de sanal zorba ve kurbanlarla ilgili calismalar 2007 yilinda yapilmaya baslanmasina ragmen yapilan calismalarda bu sorunun hicte kucumsenmeyecek boyutlarda oldugu gorulmektedir. Teknoloji alanindaki gelismelerin hizli bir sekilde artmasi ve teknolojik araclarin ogrenciler tarafindan daha yaygin kullanilmaya baslanmasiyla okullarda yasanan bu sorun ilerleyen yillarda daha da onemli bir sorun haline gelecegi dusuncesinin olusmasina neden olmaktadir. Zorbalik olaylarina dahil olan ogrencilerin (hem zorba hem de kurban) dahil olmayan ogrencilere gore daha cok psikolojik sorunlara egilimli olduklari bulunmustur. Yapilan bu calismada sanal zorbaliga maruz kalma duzeyiyle depresyon ve anksiyete arasinda pozitif yonlu ve orta duzeyde bir iliski oldugu bulunmustur. Sanal zorbaliga maruz kalma duzeyinin cinsiyete gore karsilastirildiginda, arastirmaya katilan kiz ogrencilerin erkek ogrencilerden daha fazla sanal zorbaliga maruz kaldigi bulunmustur. Sanal zorbaliga maruz kalma sadece zorbaca davranislara maruz kalan ogrencileri ilgilendirmeyip tum ogrencileri ilgilendiren bir sorun olarak degerlendirilmelidir. Bu sorunu gormezden gelerek cozum onerileri gelistirmemek,  sonraki donemlerde olusacak daha buyuk sikintilara seyirci kalmak anlamina gelecektir. Okul personeli ve velilerin sanal zorba/kurban olaylariyla mucadele etmeleri icin sanal zorbalik olaylarinin ogrenciler uzerinde olusturdugu psikolojik etkilerini bilmesi gerekir. Sanal zorbalik olaylarinin bu tur olaylara maruz kalanlari olumsuz sekilde etkiledigi ve bu tur olaylarin daha fazla olumsuz etkilere neden olmamasi icin gerekli onleyici calismalarin yapilmasi gerektigini gostermektedir. Sanal zorbalik olaylarini ortadan kaldirmaya yonelik onleme programlarinin planlanmasi ve uygulanmasi, ancak mevcut tablonun bilimsel bakis acilari ve arastirmalar ile gozler onune serilmesiyle mumkun olacaktir. Sanal zorba/kurban olaylari teknolojik imkanlar kullanilarak gerceklestirildigi icin belli bir alanla (okul, okul bahcesi, sinif, okula gidis gelis yolu) sinirli kalmayacaktir. Sanal zorbalik olaylari evde de gerceklesme olasiliginin oldugu dusunuldugunde onlemeye yonelik calismalarda velilere ozellikle gorev ve sorumluluklar dusecektir. Bu amacla okul personeli ogrencileri teknoloji kullanimi konusunda bilinclendirirken velileri de teknoloji kullanimi konusunda bilinclendirmeleri gerekmektedir. Sanal zorba/kurban olaylari sanal zorbaliga maruz kalanlari psikolojik anlamda olumsuz sekilde etkiledigi alan yazin incelemesinde ve bu arastirma sonucunda gorulmektedir. Bu nedenle okullardaki psikolojik danismanlarin bu tur olaylara maruz kalanlari tespit ederek psikolojik destek vermesi gerekmektedir.