SİTOKİNLERİN VE SİTOKİN GENLERİNDEKİ POLİMORFİZMLERİN KÖMÜR İŞÇİLERİ PNÖMOKONYOZUNUN GELİŞİMİNDE VE KLİNİK ŞİDDETİNDEKİ ROLÜ

Komur iscileri pnomokonyozu (KIP), etiyolojisi henuz tam tanimlanmamis kompleks ve cok etkenli bir akciger hastaligidir. KIP, hastaligin erken donemlerinde basit pnomokonyoz (BP) olarak tanimlanirken, perifokal yaygin fibrozise donustugunde ve pulmoner fonksiyonlarda ciddi degisiklikler goruldugunde, ilerleyen masif fibrozis (IMF) olarak adlandirilir. Genelde fibrotik akciger hastaliklarinin makrofaj kaynakli sitokinler ve gelisme faktorleri araciligi ile gelistigi kabul edilmektedir. Komur tozunun neden oldugu enflamasyonda ve fibrozisin ilerleyen yaygin forma donusumunde enflamatuar sitokinlerin yanisira, reaktif oksijen radikallerinin de onemli rolu oldugu gosterilmistir. Komur iscileri pnomokonyozunun olusumunda ve gelisiminde oksidatif stresin ve sitokinlerin ve gelisme faktorlerinin saliniminin etkin oldugu hipotezine dayanan bu calismanin ilk bolumunde, saglikli komur iscileri, BP ve IMF hastalarinin serum ve BAL sivilarinda pro-enflamatuar sitokinlerden interlokin-1 (IL-1), interlokin-6 (IL-6), tumor nekroze edici faktor alfa (TNF-α) ve transforme edici buyume faktoru beta (TGF-β) duzeyleri olculmus, yine ayni orneklerde antioksidan enzimlerden katalaz, glutatyon peroksidaz ve superoksit dismutaz (SOD) aktivitelerine bakilmistir. Ayrica BAL, serum ve idrar orneklerinde immun sistem aktivasyonunun biyogostergesi olarak kabul edilen neopterin duzeyleri de olculmustur. Hasta grubunu uzun sure komur madencisi olarak calismis ve KIP hastaligina yakalanmis 81 emekli isci olustururken buna karsilik kontrol grubu ise 63 isciden olusturulmustur. Sitokin ve neopterin olcumleri ELISA yontemi ile ve antioksidan enzim olcumleri de spektrofotometrik yontemlerle gerceklestirilmistir. Lokal olarak hastaligin olusumunda ve ilerlemesinde sitokinlerin, antioksidan enzimlerin rolunu ve bir biogosterge olarak neopterinin duzeyini arastirmak icin bronkoskopik kontrole tabi tutulan ve kontrol sonucu hastalik bulunmayan kontrol grubu ve yine kontrol sonucu KIP hastaligi oldugu saptanan ve radyografik siniflandirilmayla BP ve IMF olarak iki grup olusturuldu. Calismamizda elde edilen bulgular sonucunda serum ve BAL IL-1β, IL-6 ve TNF-α'nin hastalarda kontrollere oranla istatistiksel olarak anlamli bir sekilde yuksek cikmasi, bu sitokinlerin hastalik gelisimine katkida bulunacak sekilde pro-enflamatuar bir rol oynadigini gostermektedir. Ilerleyen masif fibrozisli hastalarin serum IL-6 ve TNF-α ve BAL IL-1β, IL-6 ve TNF-α seviyelerinin basit pnomokonyozlu hastalara gore anlamli olarak yuksek olmasi ayrica hastaligin klinik siddetinin artmasinda da rol oynadigini dusundurmektedir. Serum TGF-β duzeyleri ise ilerleyen masif fibrozisli hastalarda kontrol grubuna ve BP'lu hastalara gore anlamli bir sekilde olmasa da dusuk bulunmustur. BAL TGF-β duzeylerinde bu dusus anlamli bulunmustur. Bu bulgular TGF-β'nin fibrotik ozelliginin konsantrasyona gore degistigini dogrulamaktadir. TGF-β dusuk konsantrasyonlarda fibroblastlar uzerine stimule edici bir etki gosterirken, yuksek konsantrasyonlarda inhibe edici bir etki gostermektedir. Ayrica TGF-β'nin siklikla anti-enflamatuar ozellik gosterdigi de dusunulebilir. Serum GPx, SOD enzim duzeyleri BP ve IMF'li hastalarda, serum katalaz duzeyi ise sadece BP'li hastalarda kontrollere kiyasla anlamli bir sekilde artmis bulunmustur. IMF'li hastalarda da BP'lu hastalarla kiyaslandiginda anlamli olmasa da 1.5 kat artmis bulunmustur. Bu durum hastaligin gelisiminde reaktif oksijen turlerinin (ROT) onemini gostermektedir. BAL GPx duzeyi kontrollerde, BP ve IMF'li hastalara oranla anlamli olmasa da yuksek bulunmustur. Bu durum hastalik olustuktan sonra antioksidan enzim oksidan dengesinin reaktif oksijen radikali yonune kaydigini gostermektedir. BAL katalaz duzeyleri uc grupta da birbirine yakin bulunmustur. BAL SOD duzeyi ise BP ve IMF hastalarinda, kontrollere oranla anlamli bir sekilde yuksek bulunmustur, bu durum hastalik halinde ve gelisiminde superoksit radikalinin ortamda hala yuksek miktarlarda bulundugunu gosterebilir. Ayrica calismamizda BP ve IMF li hastalarin serum ve idrar neopterin duzeyleri kontrol grubu ile kiyaslandiginda istatistiksel olarak anlamli bir sekilde artmis bulunmustur. Ayrica serum ve idrar neopterin duzeyleri arasinda iyi bir korelasyon da gozlenmistir. Neopterin duzeylerinin olcumunun hastaligin ilerlemesinde de bir biogosterge olup olmadigini anlamak icin BP ve IMF hastalarinin serum ve idrar duzeyleri karsilastirilmis ve kontrollerle karsilastirildiginda anlamli olmasa da BP hastalarinda 2 kat, IMF hastalarinda da 3 kat fazla bir artis gozlenmistir. Ayrica BAL neopterin duzeyleri IMF hastalarinda, BP ve kontrol grubu ile kiyaslandiginda da artmis miktarlarda bulunmustur. Lokal olusumu gosterdigi icin BAL neopterin duzeyleri, KIP nin immun aktivasyonunun derecesini olcmek icin iyi bir gosterge olabilir.Calismanin ikinci bolumunde, KIP'nun kronik enflamatuar yapisina ve bazi alelik varyantlara enflamatuar hastaliklarda anlamli oranda rastlanildigi yonundeki genetik bulgulara dayanilarak, TNF-α, IL-1α, IL-1β, IL-1ra, Il-6 ve TGF-β genlerindeki polimorfizmlerin bu hastaligin insidansi ve/veya klinik siddetiyle ilgisi arastirilmistir. Bireysel duyarlikta etnik farkliliklarin buyuk oneminin bulundugu goz onune alindiginda elde edilecek olan analiz sonuclari isci sagligi riskinin degerlendirilmesi acisindan onemlidir. Genotipleme calismalarindan sonra in vitro olarak mutant ve mutant olmayan iscilerin monositlerinden TNF-α, IL-1α, IL-1β, IL-1ra sitokinlerinin salinimi olculmus ve bu sitokinlerin genlerindeki polimorfizmlerin salinim uzerine gosterdikleri etkiler incelenmistir. Hasta grubunu uzun sure komur madencisi olarak calismis ve KIP hastaligina yakalanmis emekli 75 isci olustururken buna karsilik kontrol grubu ise 11'i emekli, 88'i ise calisan komur iscisi olmak uzere toplam 99 isciden olusturulmustur. Genotipleme deneyleri PCR-RFLP yontemleri ile yapilirken, monositlerden salinim olcumleri ise incelenen sitokinlere ozgu ELISA kitleri ile yapilmistir. Genotipleme deneyleri sonucunda hastalik olusumu ve ilerlemesi acisindan KIP gelisimi uzerinde en fazla etki gosteren sitokin polimorfizmleri, TNF-α (-238) polimorfizmi olmus iken (hastalik olusumunda 3,35 kat, IMF gelisiminde 3,88 kat ve hastalik genelinde ise 2,95 kat) TNF-α (-308) polimorfizmi de IMF gelisiminde anlamli olarak etki gosterdigi bulunmustur (2,38 kat). Bunun yaninda guclu antienflamatuar etkileri oldugu bilinen IL-6 sitokininin genotipleme deneyleri sonucunda ise koruyucu etki gosterdigi saptanmistir. Bu sitokinlerin disinda IL-1α (+4845), IL-1β (+3953), IL1-ra (+2018) ve TGF-β (Kodon 10) gen polimorfizmlerinin KIP olusumu ve gelisimi uzerinde herhangi bir anlamli etki olusturmadiklari gozlenmistir. Monositlerden sitokin salinim olcumlerinde ise TNF-α sitokininin mutant bireylerde salinimi, mutant olmayanlara gore anlamlilik gostermistir (komur tozu ile P