مکان یابی شهر باستانی شاپورخواست بر اساس شواهد باستان شناختی و منابع مکتوب تاریخی

مطالعات باستان‌شناختی شهرهای کهن، نقش بسزایی در شناخت چگونگی شکل‌گیری، توسعه، سقوط و اضمحلالشان در ادوار مختلف تاریخی دارد. در این میان مطالعه بر روی یافتن مکان دقیق شهرهای باستانی، از زمینه‌های مورد علاقه‌ی پژوهشگران است. شهر باستانی شاپورخواست از شهرهای دوران اسلامی در غرب ایران بوده و بنیان آن منسوب به زمان شاپور اول ساسانی است که در اوایل دوران اسلامی گسترش یافت. نام این شهر در متون قرون 3 تا 8 ه‍.ق. به‌صورت مختلفی آمده و در این متون، موقعیت آن در منطقه‌ی جبال یا کوه‌های لر بر سر راه همدان به خوزستان قید شده است. با توجه به ‌این‌که این شهر که یکی از شهرهای مهم غرب کشور در ادوار ساسانی-اسلامی به‌ویژه قرن 4ه‍.ق. بوده، بسیار مهجور واقع گشته و مطالعات اندکی از منظر باستان‌شناختی بر روی آن صورت پذیرفته، ضرورت بررسی و تحقیق بر روی آن احساس می‌شود. پرسش اصلی این پژوهش، مکان‌یابی دقیق این شهر و بررسی میزان تطابق داده‌های باستان‌شناختی با منابع تاریخی است. به استناد منابع مکتوب و بر اساس داده‌های حاصل از یک فصل کاوش در محوطه‌ی پامنار در جنوب‌شرقی شهر امروزی خرم‌آباد در سال‌های 86-1385 به‌وسیله‌ی اداره میراث‌فرهنگی استان لرستان، نتایجی درخصوص شهر شاپورخواست به‌دست آمد: 1. موجودیت شهر پیش از دوران اسلامی و رونق و اهمیت آن در دوره‌ی ساسانی و اوایل دوران اسلامی به‌ویژه قرن 4 ه‍.ق.؛ 2. انطباق موقعیت جغرافیایی شاپورخواست عصر اسلامی با محله‌های قاضی‌آباد، کوی فلسطین و اطراف مناره‌ی آجری در جنوب‌شرقی شهر خرم‌آباد امروزی در دره‌ی خرم‌آباد؛ 3. افول شهر در دوره‌ی ایلخانی و به احتمال قرون 7 یا 8 ه‍.ق.؛ لذا در این مقاله سعی شده است تا داده‌های حاصل از کاوش باستان‌شناختی در دره‌ی خرم‌آباد و منابع مکتوب قرون 3 تا 8 ه‍.ق.، جهت مکان‌یابی دقیق این شهر مورد سنجش و تحلیل قرار گیرد.