تاملی بر روششناسی در تاریخنگاری اسماعیل رائین با تکیه بر جایگاه انگلستان در تاریخنگاری او

تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین بر یک مبنای روش‌شناختی استوارشده است و دارای مؤلفه‌های قابل‌توجهی ست. ضعف رویکردهای علی- معلولی در تحلیل تحولات تاریخی، غلبه‌ی رویکرد سیاسی و وجود نوعی خلأ در تاریخ‌نگاری او نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی، برجسته شدن نوعی گرایش به روابط بین‌الملل در تاریخ‌نگاری او، نقش برجسته‌ی اسناد و مدارک با تکیه‌بر نوعی رفتار معطوف به افشاسازی، غلبه‌ی رویکرد توصیفی بر روش‌های تحلیلی عمیق، به دست دادن روایتی از تاریخ معاصر بر مبنای مناسبات استعماری و برخی مؤلفه‌های دیگر را می‌توان به‌مثابه‌ی اصول اصلی حاکم بر روش‌شناسی در تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین برشمرد. علاوه بر این وجوه روش‌شناختی، از منظر محتوایی نیز تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین نسبتی قابل‌توجه با نقش انگلستان در تاریخ معاصر ایران پیدا می‌کند به‌نحوی‌که می‌توان آن را تاریخ‌نگاری انگلیس محور نامید.در این پژوهش، دو مسئله در نسبت با تاریخ‌نگاری اسماعیل رائین مورد واکاوی قرار خواهد گرفت. نخست مبانی روش‌شناختی در تاریخ‌نگاری او و دوم انگلیس‌محوری و بازتاب و جایگاه آن در روایت اسماعیل رائین از تاریخ معاصر؛ بنابراین، تلاش می-شود تا با روش تحلیلی و سنجش محتوایی آثار اسماعیل رائین، این دو وجه از تاریخ‌نگاری وی مورد تأمل قرار بگیرد.طبق یافته‌ها، رائین به روشی اسنادی و مبتنی بر دیدگاه‌های افشاگرایانه و البته توصیفی و نه‌چندان تحلیلی و مبتنی بر انگاره‌های علی- معلولی، روایت خود از تاریخ معاصر ایران را به دست می‌دهد و تاریخ‌نگاری او یک تاریخ‌نگاری سیاسی بدون توجه به بسترهای اجتماعی- فرهنگی بوده و در رابطه با منظرهای روش‌شناختی علی‌رغم واقع‌گرایی در این زمینه، تاریخ‌نگاری او به‌جانب نوعی ناموزونی معطوف می‌شد.