An Authentic Look at Evaluation in Education: A School Self- Evaluation Model Supporting School Development

Problem Durumu : Egitimin niteligi, amaclara ulasma duzeyi ile belirlenmektedir. Bu amaclara ulasmak icin egitime ciddi kaynaklar ayrilmaktadir. Kaynaklarin etkili sekilde kullanilip kullanilmadigi egitim ciktilarinin nitelik duzeyiyle belirlenebilir. Bu durumun ise okullarda sunulan egitim-ogretim etkinliklerinin denetlenip degerlendirilmesi ile mumkun oldugu soylenebilir. Ancak egitimde dis degerlendirmenin yetersiz kalmasi farkli denetim ve degerlendirme modellerinin gelistirilmesini saglamistir. Bu baglamda okul oz-degerlendirme de bu arayisin bir urunu olarak okullarin paydaslariyla birlikte kendilerini tanimasini ve bilmesini saglayip dis degerlendirmeyi tamamlayan bir ic degerlendirme uygulamasi olarak ele alinabilir. Oz-degerlendirme kapsamli bir surectir. Bu surecte MacBeath (2006, 62-65-111) oz-degerlendirme icin amac, hitap edilen kitle, cerceve, olcut, surec, araclar ve urun olmak uzere yedi faktor belirlemistir. Oz-degerlendirme, okullarin kendi hikâyelerini yazma sureci oldugu icin okullar sadece ulusal ya da uluslararasi test sonuclari gibi kolaylikla erisilebilen standartlari olcut olarak almak yerine okul paydaslari tarafindan anlamli bulunan ve deger verilen olcutler gelistirip, onlari temel alabilir. Dunyada egitimde hesapverebilirlik, okul gelistirme ve iyilestirme, etkili okul gibi uygulamalar Turk Egitim Sistemini de etkilemektedir. Bu gelismeler isiginda Turkiye’de oz-degerlendirme ilkogretim, mesleki ortaogretim ve yuksekogretim duzeyinde uygulanmaya baslanmistir. Ilkogretim duzeyinde MEB Temel Egitim Genel Mudurlugu, 05.11.2009 tarihli 2009/83 sayili genelge ile “Ilkogretim Kurumlari Standartlarini (IKS)” yayinlamistir (MEB, 2010). Turkiye’de okul oz-degerlendirme IKS baglaminda merkezden yurutulen zorunlu bir surectir. Turkiye’de oz-degerlendirmeye bir gecis oldugunu gostermektedir. Bu dogrultuda okullarda kullanimi kolay, gecerli ve guvenilir araclara sahip, paydas katiliminin belirgin rol ve gorevlerle aciklandigi ve uygulamacilara esneklik taniyan bir okul oz-degerlendirme modeline ihtiyac duyulmaktadir. Bu baglamda arastirmanin problemini, okul gelisimini destekleyen bir okul oz-degerlendirme modelinin nasil olmasi, bu surecte kimlerin yer almasi, kapsaminin neler olmasi ve veri toplama surecinin nasil olmasi gerektigi olusturmaktadir. Amac : Bu arastirmanin genel amaci kamu ortaokullari icin okul gelisimini destekleyen bir okul oz-degerlendirme modeli gelistirmektir. Calismada ogretim uyelerinin goruslerine ve mevcut alan yazina gore okul gelisimini destekleyen bir okul oz-degerlendirme modelinin paydaslari, alanlari, asamalari ve veri toplama sureci belirlenmeye calisilmistir. Yontem : Bu arastirma hem nicel hem de nitel arastirma yontemlerinin birlikte kullanildigi karma arastirma yontemi (Teddlie ve Tashakkori, 2010, 11) ile gerceklestirilmistir. Ayrica bu arastirmada ozel programlarin gelistirilmesi, uyumlu hale getirilmesi ve degerlendirilmesine destek saglamak amaciyla (Creswell ve Plano Clark, 2015, 108) nitel ve nicel yaklasimlarin sirali ya da es zamanli asamalarinin genel program hedefini karsilayacak sekilde birlestirildigi cok asamali karma desen kullanilmistir. Cok asamali karma desen Arastirma ve Gelistirme (AR-GE) yontembilimindeki asamalar dogrultusunda yapilandirilmistir. Bu calismanin amaci dogrultusunda Borg (1987) ve Gall, Gall ve Borg (2003) tarafindan formullestirilen “(1)arastirma ve kavrama, (2)tasarlama ve gelistirme, (3)yansima ve gozden gecirme, (4)uygulama ve degerlendirme asamalarindan olusan dort basamakli AR-GE modeli dongusu kullanilmistir. Ancak bu calisma model gelistirme ile sinirli tutuldugu icin uygulama ve degerlendirme asamasi donguden cikarilmistir. Bu arastirmanin calisma grubu icin Turkiye’de bulunan universitelerde gorev yapan performans degerlendirme alaninda calisma yapmis/tez yurutmus, ogretmen yeterlikleri belirlenmesi surecinde yer almis, okul gelistirme uzerine calisma yapmis ve ilkogretim kurum standartlari belirleme surecinde yer almis 30 ogretim uyesi belirlenmistir. Sonrasinda bu ogretim uyelerinin ilgili konularda yaptigi calismalar tekrar gozden gecirilerek bu arastirmanin model gelistirme asamasi icin 17 ogretim uyesi secilmistir. Sonuc olarak bu calisma katilmayi kabul eden dokuz ogretim uyesi ile yurutulmustur. Veriler dokuman analizi ve Okul Oz-Degerlendirme Modeli Anketi araciligiyla toplanmis, betimsel olarak analiz edilmistir. Bulgular : Arastirmanin genel amaci dogrultusunda yillik olarak uygulanmasi planlanan okul gelisimini destekleyen bir oz-degerlendirme modeli gelistirilmistir. Bu model hazirlik, planlama, uygulama, degerlendirme, eyleme gecme, izleme ve degerlendirme olmak uzere alti asamadan olusmaktadir. Ilk dort asama oz-degerlendirme, son iki asama gelistirme amaciyla kullanilmaktadir. Bu modelin icerigi “yonetim ve liderlik, egitim-ogretim sureci, okul-aile-toplum isbirligi, okul sagligi ve guvenligi, okulda iliskiler ve iletisim, mesleki gelisim” olmak uzere alti alandan olusmaktadir. Model okul oz-degerlendirme ekibi tarafindan uygulanmaktadir. Ayrica bu surece kilavuzluk etmesi amaciyla danisma birimi de olusturulmustur. Danisma birimi okul yoneticisi, zumre baskanlari, danisman (okul degerlendirme alaninda uzman ogretim uyesi ya da lisansustu egitim almis uzman) ve dis degerlendirici olarak maarif mufettisinden olusmaktadir. Diger taraftan okul oz-degerlendirme ekibi; okul yoneticisi, zumre baskanlari, ogrenci temsilcisi, veli temsilcisi ve uzmandan olusmaktadir. Uzmanlarin goruslerine gore nitel ve nicel veriler okul yoneticisi, ogretmen, ogrenci ve veliden anket/olcek ve gorusme formu araciligiyla toplanmalidir. Diger taraftan “Okul-Aile-Toplum Isbirligi” alaninda okul yoneticisi, ogretmen ve veliden veri toplanmalidir. Cunku bu alanda uzmanlar ogrencilerin sadece kendilerini ilgilendiren alanlarda surece dâhil olmalari gerektigini dusunmektedir. Bu sebeple ogrencilerin okul-aile-toplum isbirligine dolayli olarak dâhil edildigi kabul edilmektedir. Bu kapsamda gecerli ve guvenilir paydas olcekleri, gorusme/anket ve okul genel bilgiler formu hazirlanmistir. Ayrica degerlendirme asamasinda kanit olarak uygulama ornekleri, toplanti tutanaklari, kayitlar, yasal belgeler ve urun dosyalari istenmistir. Sonuc ve Oneriler : Bu calismada ortaokullar icin alti asamali bir okul oz-degerlendirme modeli gelistirilmistir. Okul oz-degerlendirme isbirlikli bir surectir. Ancak okul oz-degerlendirmenin genel olarak okul yoneticileri liderliginde daha cok ogretmen, ogrenci ve veli katilimiyla gerceklestigini soylemek mumkundur. Bu sebeple bu arastirmada Il/Ilce MEM bunyesinde danisma birimi, okul bunyesinde okul oz-degerlendirme ekibi tasarlanmistir ve her katilimcinin ekip icindeki rolu tanimlanmistir. Okul oz-degerlendirme modelinin icerigi “Yonetim ve Liderlik, Egitim-Ogretim Sureci, Okul-Aile-Toplum Isbirligi, Okul Sagligi ve Guvenligi, Okulda Iliskiler ve Iletisim, Mesleki Gelisim” olmak uzere alti alandan olusmaktadir. Ancak okulun ihtiyaclarina gore bu alanlardaki paydas olcekleri bagimsiz sekilde kullanilabilir ya da okul bolgesi, turu ve kademesine gore farkli alanlar (meslek liseleri icin konaklama-gida/beslenme gibi) eklenebilir. Diger taraftan bu modelin uygulamasi surecinde okul yoneticileri ve ogretmenler temel istatistik, arastirma ve rapor yazma konusunda egitime ihtiyac duymaktadir. Bu dogrultuda egitim yonetimi, denetimi/degerlendirmesi gibi alanlarda lisansustu egitim almis uzmanlardan destek saglanmalidir. Ayrica gelistirilen modelin uygulanabilirligi ve benimsenebilirligine iliskin alan uzmani ogretim uyelerinin, maarif mufettislerinin, okul yoneticilerinin ve ogretmenlerin gorusleri alinarak cesitli arastirmalar yurutulmelidir.