TOPLUMSAL CİNSİYET MERCEĞİNDEN SAĞLIK POLİTİKALARINA BAKIŞ

Giris ve Amac: Bireylerin biyolojik cinsiyetlerinden ayri olarak toplumun sosyal ve kulturel ozellikleri ile sekillenen toplumsal cinsiyet kavrami nedeniyle olusan esitsizlikler, tum dunya toplumlarinda kendini farkli sekillerde ve boyutlarda gosterebilmektedir.  Turkiye’de de toplumsal cinsiyet esitsizligi nedeniyle ozellikle kadinlar, egitim sisteminde daha arka planda kalmakta, is gucune daha az katilmakta, daha az gelir elde etmekte ve hizmetlere erisimde guclukler yasamaktadir. Bunlara diger toplumsal baskilarin da eklenmesiyle, yasanan toplumsal cinsiyet esitsizligi, dogrudan ya da dolayli olarak sagligi da olumsuz etkilemektedir. Saglik alanindaki esitlik ve hakkaniyet kavramlari, kadinlarin saglik hizmetlerinden erkeklerle esit duzeyde yararlanamasinin otesinde kadin sagligini olumsuz etkileyen toplumsal cinsiyete dayali ayrimciligi ve sosyal belirleyicileri de icermelidir. Toplumsal cinsiyette hakkaniyet, yasamin her alaninda oldugu gibi saglik alaninda da gozetilmelidir. Bu calismada, T.C Aile ve Sosyal Politikalar Bakanligi Kadinin Statusu Genel Mudurlugu ve T.C Saglik Bakanligi’nin son yillarda olusturmus olduklari politika ve eylem planlarindaki ‘Kadin ve Saglik’ basligina dair ilerlemeler ve sonuclar incelenerek, bazi onerilerin gelistirilmesi amaclanmistir. Gerec ve Yontem: Tanimlayici tipteki bu calismada, Saglik Bakanligi’nin 2010-2017 yillari icerisinde hazirlamis oldugu iki ayri Stratejik Plan,‘Toplumsal Cinsiyet Mercegi’ yontemi (Ecevit, 2011) [1] kullanilarak incelenmistir. Kadinin Statusu Genel Mudurlugu tarafindan hazirlanmis olan “Toplumsal Cinsiyet Esitligi Ulusal Eylem Plani”nda bes ayri hedef icerisindeki 21 stratejide sorumlu kurum olarak Saglik Bakanligi gosterilmistir.  Bu plana yonelik hazirlanmis olan 2009, 2010, 2012 ve 2013 yillarina ait degerlendirme raporlari da incelenmis ve Saglik Bakanligi’nin bu kapsamda yaptigi calismalar irdelenmeye calisilmistir. Bulgular: TC. Saglik Bakanligi’nin 2010-2014 yillari icin olusturulmus oldugu “Stratejik Eylem Plani” icerisinde 3.1 no’lu ‘Saglik hizmet sunumunda insan odakli yaklasimi temel alarak bedensel, zihinsel, sosyal ya da ekonomik kosullari nedeniyle ozel ihtiyaci olan kisilere oncelik vermek’ hedefine yonelik stratejiler icerisinde ‘Kadina yonelik siddetle mucadele programi cercevesinde saglik personeline egitimler verilecek’ ifadesinin yer aldigi gorulmektedir. Soz konusu dokumanda iki ayri yerde daha gecen “kadin” ifadesi, gebe sagligi ve emziren anneyle bagdastirilmis, eylem planinda toplumsal cinsiyet ifadesine rastlanmamistir. 2013-2017 yillari icin olusturulmus olan “Stratejik Plan”da ise 3.2 numarali ayni  hedefe yonelik stratejiler arasinda ‘Toplumsal cinsiyet esitligi ve kadina yonelik siddetle mucadele kapsaminda saglik hizmetlerini iyilestirmek’(3.2.4.) basligi yer almistir. Bu stratejiye yonelik uc hedef belirlenmistir. Bu hedefler; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanligi ile is birligi kurma, personeli bilinclendirme ve siddeti onleme adina rehabilitasyon merkezlerini yayginlastirma basliklari altinda toplanabilir. Saglik Bakanligi’nin ;“Toplumsal Cinsiyet Esitligi Ulusal Eylem Plani” degerlendirme raporlarinda, sorumlu oldugu 21 stratejiden 2009 senesi raporunda 12 (%57), 2010 raporunda 14 (%67), 2012 raporunda 10 (%48), 2013 raporunda ise 10 (%48) stratejiye yonelik faaliyet gosterdigi belirlenmistir. Sonuc ve Oneriler: Saglik politikalarinda ve Saglik Bakanligi’nin sorumlu kurum olarak yer aldigi stratejik planlamalarda, ‘Toplumsal Cinsiyet Esitligi’ kavraminin, kadina yonelik siddeti onleme ve kadin sagligi kapsaminda dar bir cercevede ele alindigi goze carpmaktadir. Incelenen dokumanlarda “Kadin Sagligi” kavrami da cogunlukla ureme sagligi/gebe sagligi olarak degerlendirilmis olup, kadinin yasami boyunca biyolojik ve toplumsal cinsiyet algilarindan oturu sahip oldugu farkli hastalik oruntuleri, hastalik ve olumlerin bu baglamdaki alt nedenleri ve bu kapsamda yapilmasi gereken toplumsal cinsiyet odakli mudahaleler yeterince dikkate alinmamistir. Ulkemizde toplumsal cinsiyet acisindan butun bireyler icin esitlik ve hakkaniyet anlayislarini destekleyebilecek kapsamli politikalarin ve eylem planlarinin, halen saglik politikalari ve uygulamalari icerisinde yeterli duzeyde yerini alamadigi gorulmektedir.  Toplumsal cinsiyet odakli saglik politikalarinin planlamasinda; toplumsal cinsiyet, kadin sagligi, ve cinsel azinliklarin sagligi gibi ilgili alanlarda calisan sivil toplum kuruluslarinin dahil edilmesi, sorunun cozumu icin toplum katilimini saglayarak, farkli bir bakis acisi katabilir. Ayrica yazili dokumanlarda toplumsal cinsiyet kavramina tanim olarak yer verilmeli ve toplumun butun kesimlerini kapsayan daha genis olcekli politikalarin planlanmasi saglanmalidir. Anahtar Kelimeler: Toplumsal cinsiyet, saglik, saglikta esitsizlikler, saglik politikalari [1] Ecevit, Yildiz,, Toplumsal Cinsiyet Calismalari, Anadolu Universitesi Acik Ogretim Fakultesi Yayinlari, 2011, Eskisehir