معمایِ کارلتون کوون: انسانشناس، باستانشناس، یا مامور CIA؟ (نقدِ روششناسی و آثار کارلتون استیونز کوون در باستانشناسی پارینهسنگی ایران)

کارلتون استیونز کوون از شناخته­شده­ترین چهره­های باستان­شناسی پیش از تاریخ ایران است که در حوالی 70 سال پیش به­انجام نخستین پژوهش­های سازمان­یافته در باستان­شناسی ایران همت گماشت. برای سالیان متمادی، باستان­شناسان ایرانی آثار کوون را مطالعه و اساتید در کلاس درس خود، آنها را تدریس کرده­اند. اکنون و پس از گذشت هفت دهه، لزوم بازبینی کارهای کوون بیش از پیش احساس می­گردد. در این نوشتار این بازبینی از چندین نگاه انجام گردیده است: مبانی نظری کار میدانی، میزان تخصص­گرایی (تطابق تخصص سرپرست با پژوهش)، رهیافت عملی کاوش، نحوۀ ثبت و ضبط مواد فرهنگی و چگونگی آنالیز مواد فرهنگی. نتایج بازنگری کارهای میدانی کوون در ایران حاکی از این است که وی در رهیافت­های نظری و عملی خود دچار ضعف­های فراوانی بوده و بیش از آنکه دغدغۀ انجام صحیح کار میدانی باستان­شناسی داشته باشد، بیشتر درپی کشف بقایای اسکلتی انسان نئاندرتال بوده است. از دیگر سوی، نگاهی به کارنامۀ انتشاراتی کوون، عقاید به­غایت نژادپرستانه، در کنار سابقۀ عضویت نامبرده در ارتش و آژانس اطلاعاتی ایالات متحده (سیا) در جنگ جهانی دوم و جنگ سرد و همچنین پرسشهای فراوان بی­پاسخ دربارۀ چرایی انتخاب محوطه­های مورد کاوش قرارگرفته در ایران، این فرض را قوت بخشیده که باستان­شناسی، اولویت نخست کوون در ایران نبوده­است.