برنامه درسی روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی: واکاوی رویکردهای دانشگاههای برتر جهان به طراحی، اجرا و ارزیابی
2021
پرورش پژوهشگر یکی از وظایف مهم آموزش عالی در راستای رسالت تولید و گسترش دانش است و روش تحقیق از جمله دروسی است که برای تحقق این وظیفه و پرورش توانمندیهای پژوهشی در دانشجویان طراحی و در برنامههای درسی تمامی سطوح آموزش عالی و در رشتههای مختلف علوم اجتماعی گنجانده شده است. کسب مهارتهای پژوهشی برای پیشرفت دانشجویان ضروری است زیرا این مهارتها با موفقیتهای تحصیلی و حرفهای آنها مرتبط هستند و آنها را قادر میسازند تا مصرفکننده آموزشدیده اطلاعات باشند. لذا یکی از دغدغههای جهانی آموزش عالی، تهیه یک درس روش تحقیق با کیفیت و مرتبط است. علیرغم اهمیت درس روش تحقیق، پژوهشهایی که در زمینه برنامه درسی آن انجام شده است، چشمگیر نیست و نیازمند توجه بیشتری است. از آنجا که پژوهشی به طور جامع از منظر عناصر برنامه درسی از قبیل اهداف، محتوا، فعالیتهای یاددهی-یادگیری، روش تدریس و ارزشیابی، برنامه درسی روش تحقیق را به طور خاص در علوم تربیتی مورد بررسی قرار نداده است، هدف پژوهش حاضر واکاوی طرح درسهای روش تحقیق دوره تحصیلات تکمیلی 10 دانشگاه برتر جهان در رشتهی علوم تربیتی از منظر هدف، محتوا، روش تدریس، فعالیتهای یادگیری و ارزشیابی، به منظور پی بردن به وضعیت مطلوب این عناصر است. سوالات پژوهش 1- دانشگاههای منتخب چه اهدافی را از آموزش روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی دنبال میکنند؟ 2- دانشگاههای منتخب چه محتوایی را برای درس روش تحقیق دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی مدنظر قرار دادهاند؟ 3- دانشگاههای منتخب از چه روشهایی برای تدریس درس روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی استفاده میکنند؟ 4- دانشگاههای منتخب چه نوع فعالیتهای یادگیری را برای درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی در نظر گرفتهاند؟ 5- دانشگاههای منتخب از چه شیوههایی برای ارزشیابی درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی استفاده میکنند؟ روش پژوهش رویکرد مطالعه حاضر، کیفی و به روش اسنادی است که با استفاده از فن تحلیل محتوا به واکاوی برنامههای درسی منتخب، پرداخته است. دادههای مورد نیاز این پژوهش از طریق طرح درسهای روش تحقیق دانشگاههای برتر جهان در رشته علوم تربیتی جمعآوری شد و سپس در مقولههای مجزا طبقه بندی و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. در این پژوهش بر اساس نمونهگیری هدفمند از نوع موارد مطلوب 13 طرح درس روش تحقیق که مربوط به دورههای تحصیلات تکمیلی رشته علوم تربیتی بودند، از 10 دانشگاه معتبر که بر اساس نظام رتبهبندی شانگهایی در بین 100 دانشگاه برتر جهان در این حوزه قرار داشتند، انتخاب و بر اساس 5 عنصراساسی برنامه درسی یعنی هدف، محتوا، روش تدریس، فعالیتهای یادگیری و ارزشیابی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در انتخاب طرح درسها سعی شد که جدیدترین طرح درسهای موجود انتخاب و مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس طرح درسهای منتشر شده بین سالهای 2010 تا 2019 برای بررسی و تحلیل انتخاب شدند. یافتهها در زمینه اهداف درس روش تحقیق، یافتههای پژوهش حاکی از آن است که دانشگاههای منتخب به ترتیب اهمیت، اهدافی از قبیل آشنایی با انواع روشها در تحقیقات آموزشی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف آنها، تقویت شایستگیهای رویهای پژوهش از جمله توانایی در شناسایی و صورتبندی سوال تحقیق و کسب مهارت در خواندن و بررسی ادبیات، درک مبانی فلسفی پژوهش، ایجاد آمادگی برای برنامهریزی و انجام تحقیق، نقد پژوهشهای منتشر شده و فراهم کردن فرصت برای اصلاح پژوهش، را از آموزش درس روش تحقیق به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دنبال میکنند. در زمینه محتوا بر اساس یافتههای پژوهش، مباحث پیرامون روش تحقیق کمی در طرح درسهای مورد بررسی، شامل شناسایی مسئله و سوال تحقیق، طرح تحقیق، متغیرها، بررسی ادبیات و چهارچوبهای نظری تحقیق، انواع روشهای تحقیق کمی، ابزار اندازهگیری، نمونهگیری، مباحث مربوط به طرحهای آزمایشی، جمعآوری و تحلیل دادهها، آمار توصیفی و استنباطی و گزارش پژوهش است. در این میان مباحث شناسایی مسئله و سوال تحقیق، انواع روشهای تحقیق کمی، ابزار اندازهگیری و جمعآوری و تحلیل دادهها، از اهمیت بیشتری برخورداراند. مباحث پیرامون روش تحقیق کیفی نیز مباحث ویژگیهای تحقیق کیفی، انواع روشهای تحقیق کیفی، سوال تحقیق، طرح تحقیق، نمونهگیری، ابزار جمعآوری دادهها، تحلیل دادهها و گزارش پژوهش را شامل میشود که در این بین مباحث تحلیل دادههای کیفی و انواع روشهای تحقیق کیفی از اهمیت بیشتری برخوردارند. مباحث مشترک بین دو رویکرد، مباحثی از قبیل دسته بندی روشها و رویکردهای مختلف به تحقیق، اصول و فرایند تحقیق، مبانی فلسفی و نظری تحقیق، اخلاق در پژوهش را شامل میشود که در این میان مباحث، مبانی فلسفی و نظری تحقیق و اخلاق در پژوهش، از اهمیت ویژهای برخوردار هستند. در زمینه روش تدریس یافتههای پژوهش نشان میدهد تمامی دانشگاههای مورد بررسی، از ترکیبی از روشهای تدریس مختلف برای آموزش درس استفاده میکنند. اما رایجترین روش برای تدریس درس روش تحقیق در دانشگاههای مورد بررسی روش مسئله محور و پروژه محور است. بر اساس یافتههای پژوهش دانشگاههای مورد مطالعه برای درس روش تحقیق در دوره تحصیلات تکمیلی فعالیتهای یادگیری متنوعی از قبیل تدوین پروپزال پژوهشی در طول ترم، ارزشیابی و نقد پژوهشهای منتشر شده، انجام پروژههای پژوهشی فردی و گروهی، تحلیل دادهها و گزارش یافتهها، نوشتن مقاله بر اساس پروژه کلاسی، انجام تکالیف هفتگی در زمینههای مختلف از جمله اندازه اثر، انتخاب نمونه تصادفی، نوشتن خودشرحالی، گرفتن مجوز از هیئت اخلاق دانشکده و انجام خود ارزیابی را در نظر گرفتهاند. شواهد حاکی از آن است که در این میان تدوین پروپزال پژوهشی از اهمیت ویژهای برخوردار است و نقد پژوهش های انجام شده در درجه بعدی اهمیت قرار دارد. در زمینه شیوه ارزشیابی یافتههای پژوهش حاکی از آن است که اکثر دانشگاههای مورد مطالعه از ترکیب چند شیوه به منظور ارزشیابی درس استفاده میکنند. مهمترین معیار ارزشیابی درس بر اساس کیفیت پروپزال تهیه شده توسط دانشجو است. بحث آموزش انواع روشهای تحقیق به دانشجویان و توانمند کردن دانشجویان در عمل تحقیق، یک پیامد آموزشی بسیار مهم برای دانشجویان تمامی رشتهها از جمله علوم تربیتی است و برنامهریزان درسی و اساتید درس روش تحقیق میبایست به هماهنگی تمامی عناصر برنامه در این راستا اهتمام ورزند. توجه متوازن به روشهای پژوهش کمی و کیفی در محتوای درس ضرورت دارد و از هر گونه افراط و تفریط در این زمینه باید پرهیز کرد. در زمینه محتوای روش تحقیق کمی، مباحثی از قبیل شناسایی مسئله و سوال تحقیق، روشهای آزمایشی و شبه آزمایشی، روایی و پایایی ابزار اندازهگیری و روش تحلیل دادهها نیازمند توجه و تأکید بیشتری است. در خصوص روش پژوهش کیفی نیز با توجه به جایگاه روشهای مذکور در پژوهشهای رشته علوم تربیتی، ایجاد زمینه مناسب برای آشنایی عمیقتر دانشجویان با انواع روشهای کیفی، فهم تفاوت آنها و کاربرد هریک در موقعیت مناسب ضرورتی انکار ناپذیر است که باید مورد توجه جدی اساتید و برنامهریزان قرار گیرد. همچنین به آموزش مباحثی از قبیل مبانی فلسفی و نظری پژوهش و اخلاق پژوهش باید توجه بیشتری شود. از آنجا که که قابلیت انجام تحقیق فقط از طریق تجربهی فرایند تحقیق بدست میآید، به کارگیری روشهای تدریس فعال و فراگیر محور همچون روشهای مسئله محور و پروژه محور که تجربیات واقعی برای یادگیری درس فراهم میکنند، ضرورت دارد. بدین منظور میبایست آن دسته از فعالیتهای یادگیری که باعث درگیر شدن دانشجو در فرایند تحقیق میشوند، برای درس تدارک دیده شود. همچنین استفاده از روشهای فرایند محور مانند ارزشیابی از کیفیت پروپزال تهیه شده توسط دانشجو و توانایی نقد پژوهشهای دیگران، در ارزشیابی درس روش تحقیق، ضروری است و باعث بهبود یادگیری دانشجویان میشود.
- Correction
- Source
- Cite
- Save
- Machine Reading By IdeaReader
0
References
0
Citations
NaN
KQI