مطالعه باستانشناختی سفالهای دوران اسلامیِ محوطه قلعه سنگ؛ شهر قدیم سیرجان

شهر سیرجان یکی از پنج ولایت کرمان در دوران اسلامی بوده و بر پایة بررسی های باستان شناسی و منابع تاریخی چندبار جابجا شده است. این شهر، از سده های ششم تا نهم هجری در محوطه قلعه سنگ گسترش یافت. در فصل اول کاوش و بررسی باستان‌شناسی نگارندگان در قلعه‌سنگ علاوه بر شناسایی آثار معماری و دیگر یافته‌ها، گونه‌های مختلفی از سفال‌ دوران اسلامی به‌دست آمدکه از نظر کمیت و تنوع، از ارزش‌های مطالعاتی بالایی برخوردارند. در حالیکه قبلا این سفالها مورد توجه قرار نگرفته بودند. پرسش‌ها اینست که تنوع تزئینی سفال‌های اسلامی قلعه‌سنگ چگونه است و این آثار به چه دوره‌هایی تعلق دارند؟ فراز و فرود صنعت سفال‌گری و ویژگی تولیدات محلی در قلعه‌سنگ چگونه است؟ روش گردآوری داده‌ها «اسنادی ـ میدانی» و روش پژوهش «توصیفی ـ تحلیلی» است. تحلیل‌ها با هدف گاهنگاری نسبی سفال ها، تبیین برهمکنش‌های فرهنگی با نواحی و محوطه های دیگر دوران اسلامی، تبیین اوج و فرود حیات در قلعه سنگ بر اساس داده‌های سفالی و تطبیق با منابع مکتوب و تبیین تولیدات محلی در قلعه‌سنگ صورت گرفته است. بر پایه نتایج، اگرچه گونه‌هایی از سفال عیلام میانه تا دوره قاجار در محوطه قلعه‌سنگ توزیع شده، اما اغلب قطعات به بازه زمانی سده ششم تا نهم هجری تعلق دارند. این نمونه‌ها با سفالهای جیرفت، غبیرا کرمان، کاشان، ری، ذلف آباد فراهان، جرجان، نیشابور، بلقیس اسفراین، محوطه‌های شمال خلیج-فارس، المتاف، کوش و الهولیلاه در رأس الخیمه امارات قابل‌مقایسه هستند. برخی قطعات نیز احتمالا از آذربایجان و افغانستان وارد شده اند. همچنین نمونه‌های سلادن و برخی قطعات آبی و سفید احتمالا تولید چین هستند و اغلب به دوره یوان و شمار اندکی به دوره مینگ تعلق دارند. به طور کلی، مطالعه سفال قلعه‌سنگ نشان‌دهندة توسعه تجارت و بازرگانی با مراکز شهری حاشیه خلیج‌فارس است. چنان‌که ارتباط تجاری خلیج فارس ـ سیرجان بخشی از شبکه اقتصادی و بازرگانی جنوب تا فلات مرکزی ایران بود و در توسعه شهرهای جنوبی تأثیر داشت.