Haz ve Acının Matematiği: J. Bentham’ın Faydacı Ahlakının İmkânı

Utilitarizmin kurucusu olarak kabul edilen Jeremy Bentham doneminin atmosferinden etkilenerek ahlâki ve hukuku bilimsel bir zemin uzerinden aciklamayi amaclamistir. Daha once farkli sekillerine farkli filozoflarda rastlanan fayda ilkesini, “en cok sayida insana en cok mutluluk”, amacini gerceklestirmek icin tek dayanagi olarak ele almistir. Ona gore yarar ilkesi haz ve aciya dayanir. Bu yuzden haz ve aci Bentham icin anahtar kelimelerdir. Bentham’in ifadesiyle haz ve aci, doga tarafindan insana yerlestirilmis, ona hâkim olan efendilerdir. Bu bakista insanin butun eylemlerinde ve dusuncesinde onu sekillendiren ana unsurlar; hazzi elde etmek ve acidan kacinmaktir. Ancak,  yarar ilkesini gerceklestirmek icin daha faydali ve daha az faydaliyi olcmek gerekir. Bu ihtiyaci gidermek adina Bentham  “felicific calculus”u (mutluluk/ haz terazisi) gelistirmistir. Kisaca mutluluk/ haz terazisi;belli olcutlerle ayri ayri hepsi kendi icinde toplanarak haz ve acinin karsilastirilmasi, kiyaslanmasi anlamina gelmektedir.  Sonuc olarak haz ve aci maddi seyler olarak ele alinmis ve olculebilirlik ozelligi atfedilmistir. Bu calisma Bentham’da hem insanin eylemlerinde ve dusuncesinde hem de ahlâk ve hukukun temelinde ele aldigi haz ve aciya yuklemis oldugu ozellikler; ahlâkin da nesnel ve bilimsellik ozellikleri kazandirilabilecek bir alan olarak ele alinmasinin olanagi incelenecektir.