OLAĞAN DIŞI YAŞAMDA SUDAN NYALA SU SAĞLIĞI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Amac: Dunya nufusunun yaklasik % 40’i su stresine maruz kalmaktadir. Bu oranin 2025 yilinda %50 oranina cikacagi tahmin edilmektedir. Yapilan tahminler Afrika, Asya ve Latin Amerika’nin ciddi bir sekilde gelecekte su sikintisi cekecegi yonundedir. Bu calismada Sudan/ Darfur Eyaletinde bulunan Nyala sehrinin mevcut su kaynaklarini  belirlemek ve iyilestirme icin on hazirlik yapmak amaciyla yapilmistir. Gerec ve yontem : Arastirma 26-30.07.2015 tarihleri arasinda yapilmistir. Arastirmaya Bir halk sagligi uzmani, 2 cevre muhendisi ve bir hidrolik insaat alaninda calisan uzman katilmistir. Verilerin toplanmasinda su ile ilgili bakanliklarda bakanlar ve teknik personel, yerel su idaresi genel mudurlugu yetkili ve sorumlu personelleri, bolgede bulunan Turk Hastanesi yetkilileri, yerel STK temsilcileri ile gorusmeler yapilmistir. Ayrica uzmanlar sebeke suyu dagitim tesis ziyaretlerinde bulunmus ve teknik uzmanlarla gorusmustur. Ozel kuyu ziyaretlerinde kuyu sahipleri veya calisanlari ile yuz yuze gorusulerek sehrin mevcut su kaynaklari ve bu sularin biyolojik, kimyasal analiz sonuclari ve su denetimlerinin nasil yapildigi konularda bilgiler toplanmistir. Bu calisma TIKA ve  Bezmialem Vakif Universitesi tarafindan desteklenmistir. Bulgular Sudan Darfur eyaletinde bulunan Nyala  kentinde kesin rakamlar olmamakla birlikte yaklasik 125.000 hane bulunmakta ve 1,5 milyon insan yasamaktadir. Darfur bolgesinde yaklasik 15 yildir bir ic savas surmekte ve sehrin hemen yani basinda bulunan toplama kamplarinda yaklasik 450.000 kisi yasamaktadir.. Nyala sehri Iklim olarak yagmur ve yaz mevsiminden olusmaktadir. Şehir kuzey ve guney olmak uzere iki merkez  ilceye ayrilmis ancak su idaresi tek merkezden yonetilmektedir. Şehirde yaklasik 17.000 haneye (yaklasik sehrin %15i) 1960 yilinda yapilmis olan su sebekesi ile su saglanmaktadir. Bu su sebekesinden bir gun icerisinde yaklasik 2-3 saat su verilmekte diger zamanlarda ise su verilememektedir. Şehirde kanalizasyon sebekesi bulunmamaktadir. Her hane atik sularini kendine ait sizdirmali fosseptikte bertaraf etmektedir. Su sebekesinin eski olmasi sebebiyle alt yapida onemli kayiplar meydana gelmis ve negatif basincla fosseptik atiklarinin su sebekesine sizmasina neden olmaktadir. Şehir sebekesine su, sehir icindeki vadide acilmis olan 33 adet kuyudan saglanmaktadir. Kuyulardan saglanan su, 1000 m 3 ’luk bir depoya alindiktan sonra sadece klorlama yapilarak sehre verilmektedir. Sularin biyolojik ve kimyasal analizi icin kucuk bir laboratuvar kurulmus ancak yeterli egitimli personel ve malzemelerin olmamasi nedeni ile sadece ana sebekeden su numunesi 2-3 aylik peryotlarla alinmaktadir.  Şebeke uzerinde bunun disinda farkli noktalardan herhangi bir numune analizi yapilmamaktadir. Şehrin su ihtiyacinin yaklasik %60’lik kismi ozel tesebbuslerle isletilen su kuyularindan saglanmaktadir. Bu su kuyularindan elde edilen sular  kuyu sahipleri tarafindan esek ve atlarla tasima yapan dagiticilara satilmakta bu dagiticilar tarafindan da sular halka para karsiliginda ulastirilmaktadir. 300 civarinda oldugu tahmin ozel tesebbus kuyulardan cikan su miktari yagisli ve yaz donemine gore degisiklik gostermektedir. Yagisli donemde bir kuyudan bir gunde 75-80. m 3 su cikarken bu su miktari yaz doneminde 20-25 m 3 kadar dusmektedir. Bu kuyulardan cikan sularin denetimi yapilmamaktadir. Şehrin su ihtiyacinin kalan kisminin ise (yaklasik %25) halkin kendi mulkunde bulunan bireysel su tulumbalari ile karsilandigi tahmin edilmektedir. Su analiz laboratuvarinda 3 personel calismak ve Laboratuvarda bulunmasi gereken bazi temel cihazlar bulunmamakta veya bulunan bazi cihazlar calismamaktadir. Hâlihazirdaki laboratuvarda su numunesi almak icin egitimli veya egitimsiz herhangi bir personel bulunmamaktadir. Sonuc ve oneriler Gerek sebekeden gerekse ozel kuyulardan halka dagitilan suyun uygun bir sekilde ve belirli periyotlarla kontrolunun yapilmamasi saglikli su kullanimini olumsuz etkilemektedir. Oneriler Mevcut  laboratuarinda calisan personelin egitimi Su numunesi alacak ekibin kurulmasi Mevcut laboratuvarin iyilestirilmesi icin gerekli malzemelerin temin edilmesi, Su kuyularini isleten ve su kuyularinda calisan personelin ve halkin su sanitasyonu konusunda egitilmesi, Kuyulardan temin edilen suyun saglikli bir sekilde isletme yontemi, denetimi ve diger hususlara dair tum hukuki ve teknik duzenlemelerin yapilmasi,