PSİKİYATRİK HASTALIĞI OLANLARIN GÖNÜLSÜZ/ZORLA TEDAVİ EDİLMESİ: TSM’LERİN ROLÜ

Giris ve Amac: Gonulsuz/zorla tedavi etmek (GZTE) terimi bireyleri istemleri disinda hastaneye yatirmak ve orada tutmak anlamina gelmektedir. Bu uygulama psikiyatrik rahatsizligi olan bireylerde siklikla karsilasilan bir durumdur. GZTE uygulamalari ulkeden ulkeye farklilik gostermektedir. Bu konuda ulkelerde karmasik duzenlemeler olmakla birlikte bireyle ilgili iki sartin yerine getiriliyor olmasi gerekmektedir. Ilki bireyin hastaligi nedeniyle tehlike arz etmesi digeri ise tedaviye gereksinim duyuyor olmasidir. Turkiye’de GZTE’ye yonelik yasal duzenlemeler ilk kez Turk Medeni Kanunu’nda (TMK) yer almistir. TMK’nin 432. maddesinde “Akil hastaligi, akil zayifligi, alkol veya uyusturucu madde bagimliligi, agir tehlike arz eden bulasici hastalik veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum icin tehlike olusturan her ergin kisi, kisisel korunmasinin baska sekilde saglanamamasi halinde, tedavisi, egitimi veya islahi icin elverisli bir kuruma yerlestirilir veya alikonulabilir. Gorevlerini yaparlarken bu sebeplerden birinin varligini ogrenen kamu gorevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makamina bildirmek zorundadirlar” ifadesi yer almaktadir. Psikiyatrik rahatsizligi olan bireylerin yakinlari, hastalarinin “yatarak tedavi gormesi gerektigi” ancak “hastalari hekime/hastaneye goturmekte ikna edemedikleri durumlarda” sorunlarla karsilasmaktadir. Savciliklarin hekim degerlendirmesi olmadan GZTE karari vermekten cekinmesi, hasta sevkleri sirasinda kolluk kuvvetleri ile yasanan koordinasyon sorunlari nedeniyle hasta yakinlari hastalari ile bas basa kalabilmektedir. Bu nedenle; Samsun Saglik Mudurlugu ile Cumhuriyet Savciligi yaptiklari bir calismanin sonunda Samsun’da GZTE islemlerinin nasil yapilacagini bir sisteme oturtmustur.  Buna gore; psikiyatrik rahatsizligi olan bireylerin, yakinlari tarafindan “bireyin tedavi gormesi” yonundeki dilekce Toplum Sagligi Merkezi’ne (TSM) verildiginde, TSM ekibi bireyleri ikamet adresinde ziyaret ederek tibbi kanaatleri ile ilgili bir rapor tutmaktadir. Eger bireyin rahatsizliginin 432. madde kapsaminda olabilecegi tibbi kanaatine varilir ise dilekce ve rapor Sulh Hukuk Mahkemesi’ne (SHM) iletilmektedir. Mahkemeler bu tibbi kanaat dogrultusunda, bireyin psikiyatriste muayene olmasi icin, hastaneye kolluk kuvvetleri ile goturulmesine karar vermektedir. Birey kolluk kuvvetleri ve saglik personeli ile hastaneye goturulmekte, psikiyatrist tarafindan degerlendirilmekte GZTE karari verilir ise bu durum ivedilikte SHM’ye bildirilerek GZTE mahkeme karari cikartilmaktadir. Tedavi sonrasi, “taburcu olmasi gerektigine dair rapor” hastane tarafindan SHM’ye iletilmektedir. Bu uygulama sistematigi Turkiye’de ilktir. Bu calismada, Samsun Canik TSM’nin 2015 yilinda psikiyatrik rahatsizligi olan bireylerin GZTE islemleri degerlendirilmistir. Gerec ve Yontem : Canik ilcesi 95.541 kisilik nufusu ile Samsun’un dort merkez ilcesinden biridir. Tanimlayici tipteki bu calismada Canik TSM’nin 2015 yili kayitlari incelenmistir. Kayitlarda ailelerin dilekceleri, saglik personelinin bireyle ilgili tibbi kanaat raporu, resmi yazismalar ve RS20 formlari bulunmaktadir. Bulgular: Canik TSM’ye, “bireyin cevreye veya kendine zarar verdigi/tedavi olmasi gerektigi” yonunde 17 basvuru yapilmistir. Degerlendirilmesi istenenlerin %82,4’u erkektir. Bu kisiler hekim ve saglik memuru/hemsireden olusan TSM ekibi tarafindan ikametgâh adresinde degerlendirilmis, yakinlari ve aile hekimi ile gorusulmustur. Degerlendirilenlerin yas ortalamasi 34,4±13,7 yil olup %47,1’i evlidir. Alinan tibbi oyku, tibbi degerlendirme ve saglik kayitlari incelemesi sonunda degerlendirilenlerin, %52,9’unda (9 kisi) sizofreni, bipolar bozukluk vb. psikiyatrik bir hastaligin olabilecegi, %35,3’unun (6 kisi)  ise madde/alkol bagimliligindan muzdarip oldugu dusunulmustur. Degerlendirilenlerin %29,1’i (5 kisi) hakkinda “psikiyatrist tarafindan degerlendirilmesi” yonunde tibbi kanaat raporu duzenlenmis olup bu raporlar SHM’ye iletilmistir. Bu kisilerin tamami erkek olup %40,0 (2 kisi) sizofreni hastasi, %60,0’i (3 kisi) madde/alkol bagimlisidir. Bu kisilerin tumu mahkeme karari ile hastaneye psikiyatrik muayene icin gonderilmistir. Bu kisilerin ikisine (sizofreni tanili) psikiyatrist tarafindan GZTE yonunde karar verilmis iken uc kisi (madde/alkol bagimliligi) icin GZTE karari verilmemistir. GZTE karari verilen iki kisi ortalama 30 gun sonra Salah ile taburcu edilmistir. Sonuc ve Oneriler : Koruyucu ruh sagligi hizmetlerinin etkin olabilmesi icin hizmetlerin birinci basamak saglik hizmetlerine entegre edilmesi gerekmektedir. Ideal olan, psikiyatrik rahatsizligi olan bireylerin GZTE islemlerinde aile hekimlerinin etkin olarak rol oynamasidir. Ancak bu konuda duzenleme yapilincaya kadar TSM’lerin bu gorevi ustlenmesi bircok sosyal sorunun onlenmesinde etkili olabilir. Anahtar Kelimeler: Toplum sagligi merkezi, koruyucu ruh sagligi, gonulsuz tedavi