شناسایی لاینهای نگهدارنده نرعقیمی و برگرداننده باروری از برخی ارقام بومی و اصلاحشده برنج (Oryza sativa L.)

پس از تولید لاین‌های خالص نرعقیم بومی پایدار شناسایی لاین‌های برگرداننده باروری مناسب از اولویت‌های اصلی تولید بذر برنج هیبرید می‌باشد. جهت مطالعه ظرفیت باروری ژنتیکی 14 رقم بومی، اصلاح‌شده و خارجی برنج، آزمون تست‌کراس با استفاده از لاین نرعقیم ندا-A به عنوان والد مادری برای تولید F1ها در سال 1397 در مزرعه پژوهشی پژوهشکده ژنتیک و زیست‌فناوری کشاورزی طبرستان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، انجام شد. در زمان شروع گلدهی، میزان عقیمی و باروری دانه گرده F1ها با استفاده از محلول ید یدور پتاسیم آزمون شد. در پایان فصل رشد نیز صفات زراعی F1ها مثل تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه بارور، طول خوشه، تعداد کل دانه در خوشه، تعداد دانه پر در خوشه، طول دانه، عرض دانه، وزن 100 دانه، نسبت طول به عرض دانه، درصد باروری خوشه و عملکرد دانه اندازه‌گیری گردید. نتایج ارزیابی آزمون عقیمی دانه گرده و خوشه F1ها نشان داد که F1 حاصل از رقم پرمحصول شیرودی و ندا-A، عقیمی کامل و صد درصد داشت که نشان‌دهنده نگهدارنده بودن رقم شیرودی بود به تعبیر دیگر دارای سیتوپلاسم نرمال و ژن هسته‌ای مغلوب برگرداننده باروری بود. با توجه به سطح زیر کشت وسیع‌تر این رقم در مقایسه با رقم ندا و کیفیت مناسب پیشنهاد می شود نرعقیمی به رقم شیرودی منتقل شده و در تولید برنج هیبرید مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین با تلاقی برگشتی می‌توان به لاین نرعقیم شیرودی دست یافت. بیشترین تعداد دانه در خوشه (217 دانه) مربوط به F1 حاصل از رقمCB06-550 بود. بیشترین وزن صد دانه نیز مربوط به F1 حاصل از رقم جهش در ندا-A بود که ناشی از عرض و طول بلند دانه بود. با ارزیابی آزمون دانه گرده و خوشه، ارقام بینام، پردیس و PR37181-1-1-2-1-2-1 بعنوان لاین‌های برگرداننده باروری ضعیف و لاین‌های شاهد IR50 (با بیش از 96 درصد باروری) و IR67924R (با بیش از 80 درصد باروری)، بعنوان لاین برگرداننده باروری شناخته شدند. از این لاین‌های نرعقیم می‌توان در تلاقی با لاین‌های برگرداننده باروری جهت تولید بذر هیبرید با عملکرد بیشتر از ارقام اصلاح شده مرسوم بهره برد. از سایر لاین‌های تولید شده در این پژوهش می‌توان در توسعه خزانه ژنی هتروتیک در برنامه فناوری هیبرید برنج استفاده نمود.