نویافتههای گچی ساسانی از بناهای اعیانی گوریه و جهانگیر بر کرانه رود کنگیر ایوان در استان ایلام

کاوش‌های باستان‌ شناسی در بناهای گوریه و جهانگیر واقع در شهرستان ایوان در استان ایلام، منجر به نمایان شدن و کشف سازه های معماری و گچبریهای نفیسی، برای نخستین بار، از دوران ساسانی در محدوده سرزمین ایران شد. موقعیت استراتژیک این منطقه در زاگرس مرکزی، واقع شدن بر سر یکی از راه‌های مهم باستانی به بین‏النهرین و وجود رودخانة کنگیر می‏تواند از پارامترهای مؤثر در شکل‏ گیری این سازه‌های‏ معماری باشد. کمبود اطلاعات ما درباره ساخت و عرصه‌های سکونتی این نوع از سازه‌ها در غرب ایران و پاسخ گویی به پرسشهای مهمی همچون گاهنگاری سازه ها و تزئینات معماری وابسته، تعیین شاخصه ها و مواد و مصالح مورد استفاده، بررسی سبکهای هنری و میزان تأثیر عوامل مختلف در ایجاد آنها بود. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد مقایسه ای انجام شد. این بناها بدون پی و با مصالح لاشه سنگ به روش غوطه ور در ملاط گچ نیم پخته نیم کوب احداث و با گچبریهای شاخصی آراسته شده‌‌اند و با توجه به پلان و یافته های مختلف، ‌می‌توان آنها را به عنوان بناهای قابل دفاع اعیانی با کارکرد مسکونی معرفی نمود. طراح هندسه و هنرمند آنها خود را ملزم به استفاده از شاخصه و متغیرهایی همچون عوارض طبیعی، زیست محیطی، اقلیمی ‌و حتی اعتقادی در ساخت و تزئینات نموده است. استفاده از نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی در قابهایی با حاشیه تزئینی هندسی به صورت تکرار و قرینه سازی در هر دو بنا دیده ‌می‌شود که متأثر از هنر رایج دوران ساسانی با هویت مستقل محلی خود هستند. در همه اشکال مختلف گچبریها، همواره حضوری از نیروی مافوق طبیعی در قالب نماد رخ ‌می‌نماید و به اسطوره‌ها متصل ‌می‌شوند که البته در برخی مواقع نقشی صرفا تزئینی و تشریفاتی ایفا ‌می‌کنند. ظاهرا هنر آنها نمایشی نبوده و در پی به تصویر کشیدن اشکال طبیعی و عینی نبوده اند.