بررسی اثربخشی آموزش با هدف توسعه ارتباطات مشارکتی در حفاظت: مطالعه سیستم تأمین آب قنات در خضرآباد یزد

سابقه و هدف: مدیریت مشارکتی کارآمد در منابع طبیعی و محیط زیست در گرو ارتقای سطح دانش، مهارت، بینش کنشگران و توسعه رفتار مشارکتی آن­ها است. برهمین اساس، سازمان‌های مرتبط با این امر برای برگزاری دوره‌های آموزشی- ترویجی، اقدامات ظرفیت سازی و توانمندسازی، با صرف هزینه و انرژی زیاد انجام می­دهند که نتیجه اقدامات در عمل باید توسعه شبکه ارتباطات میان فردی، تعاملات دوسویه و پویایی شبکه کنشگران روستایی برای حل مسائل محیط زیستی بر مبنای تفکر جمعی و افزایش اعتماد باشد. با وجود این، میزان تاثیر این اقدامات در ارتباطات مشارکتی جامعه هدف کمتر ارزیابی می­شود که این ارزیابی نقش مهمی در شناخت میزان موفقیت این دوره­ها و اصلاح و تکامل آن خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تاثیر آموزش و پروژه­های توانمندسازی ذینفعان قنات بر ارتباطات مشارکتی آن­ها در حفاظت از این منبع ارزشمند در محدوده خشک و کویری استان یزد در منطقه خضرآباد به روش تحلیل شبکه اجتماعی است. مواد و روش‌ها:  این مطالعه به منظور شناخت تاثیر آموزش به صورت کمی بر ارتباطات مشارکتی کنشگران، در دو مرحله (مقایسه قبل و بعد از مجموعه اقدامات توانمندسازی) شبکه کامل ارتباطی ذینفعان شامل 38 نفر را مورد سرشماری قرار داده است. شبکه اجتماعی تحقیق در قالب دو پیوند اعتماد و مشارکت با اندازه‌گیری شاخص‌های سطح کلان و تحلیل اطلاعات در محیط نرم افزار Ucinet انجام گرفته است. نتایج و بحث: نتایج نشان داد تمامی شاخص‌های مربوطه پس از اجرای طرح مذکور بهبود یافته است. تغییر مقدار شاخص­ها نشان می­دهد که افزایش تعداد ارتباط مشارکتی و تعاملی ذینفعان همراه با سرعت بیشتر و زمان کمتر بوقوع پیوسته است. انسجام شبکه از محصور شدن در چند نفر خارج شده و گردش ارتباطات و در نتیجه تعادل شبکه افزایش یافته است که مجموعه این موارد موجب افزایش روابط متقابل اعتماد و در نتیجه افزایش سرمایه اجتماعی در حفاظت از منبع آبی قنات گردیده و نتیجا ساماندهی بهتر مشارکت حفاظتی را در نتیجه توسعه ارتباط مشارکتی در بر داشته است. نتیجه‌گیری: وضعیت شاخص‌های مورد مطالعه (سطح کلان شبکه) پس از اجرای طرح توانمندسازی و ظرفیت‌سازی جوامع محلی بهبود یافته است و تاثیر این فعالیت­ها و اقدامات اگر مدون و با هدف باشد می­تواند تاثیر چشمگیری بر افزایش سرمایه اجتماعی و ارتباطات مشارکتی داشته باشد و موجب شود تا در کارهای حفاظتی مدیریتی بخش منابع طبیعی و محیط زیست بخصوص منابع آب که اهمیت زیادی در مناطق خشک پیدا می­کند، ضریب موفقیت بر پایه مشارکت مردم محلی بالاتر رود.