ÖZELLEŞTİRMEYE ANAYASAL YAKLAŞIMLAR:NEO-LİBERAL ANAYASACILIĞIN AĞIRLIĞI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Bu calisma baslangicta, Temmuz 1999’da duzenlenen ve Duke Universitesi, Cenevre Universitesi ve Alberta Universitesi’nin destek sunduklari “Ozellestirme Uzerine Kamusal Perspektifler” konferansi icin hazirlanmisti. Daha sonra Toronto Universitesi, Hukuk Fakultesi’ndeki bir seminerde sunuldu. Moria Gracey mukemmel bir arastirma yardiminda bulunup bazi anahtar metinlerin cevirisini yaparken, Andes Universitesi’nden Profesor Diego Lopez-Medina ve Stetson Universitesi Hukuk Fakultesi’nden Profesor Luz Nagle onemli ve zamaninda onerilerde bulundular. Cenevre konferansindaki nazik sunum daveti nedeniyle Profesor Richard Bauman’a ve yorumlari icin Cenevre ve Toronto’daki dinleyicilere cok tesekkur ederim. *** Istanbul Universitesi Hukuk Fakultesi, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Anabilim Dali (kolos@istanbul.edu.tr). Makale, Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Kamu Hukuku Doktora Programi’nda verilen “Modern Toplum ve Hukuk Devleti” dersi icin, dersi yuruten ogretim uyesi Prof. Dr. Mehmet Tevfik Ozcan’in uygun gormesiyle cevrilmistir. Roland Robertson & Frank Lechner, “Modernization, Globalization and the Problem of Culture in World-Systems Theory”, 2 Theory Culture & Soc’y, p.103, 111 (1985). Martin Albrow, The Global Age, p.125 (1996). rar kuramini degil, sadece tarihsel birikim ve ulusal deneyimlerin karsilikli etkilesimleri ve birbirleriyle mutabik kaldiklari uzmanlik”i yansitan bir cogulculugun oldugunu iddia eder.3Bu gorus, “ekonomik kuresellesme” ile ilintili bulunan belirli kurallara ve yapilara, yabanci yatirimlarin tesviki ve korunmasina dair hukuksal kurallar ve yapilar butunune dair yeterli bir aciklama getirmede basarisizdir. Bu kurallar ve yapilar, kumulatif olarak, kuresel bir ekonomi politikasi ve mulkiyet haklari vizyonunu ve “neo-liberalizm” denen siyasi projeyi kurumsallastiran anayasaciligi bicimlendirmeye girismektedirler. 1989 sonrasi kuresel manzarada, siyasal alternatiflerin kapsami daralmis gorunmektedir. Artik siyasal ve ekonomik yasami etkileyen yapilar, devletlerin ticaret icin ve yabanci yatirimlar icin guvenli hâle gelmek zorunda olduklarina dair kuresel uylasma ile bicimlendirilmektedir. Devletlerden beklenen, sermayenin, mallarin ve hizmetlerin dolasimi uzerindeki kisitlayici duzenlemeleri kaldirmalari, kamuya ait tesebbusleri elden cikarmalari––gercek veya finansal varliklari ozellestirmeleri ya da gayrimillilestirmeleri [denationalize]––ve mutlak mal ve hizmetlerin “disariya ihâle edilmeleri” ve “ticarilestirilmeleri” hususunda ozel destegi kolaylastirmalaridir.4 Ozellestirme ve gayrimillilestirmeyi gerceklestirme bakimindan devletlere bir dizi secenek sunulur; ancak, her biri farkli bir anayasacilik vizyonuna karsilik gelen iki genel tema belirmektedir. Ilki devletin kontrol kapasitesini ve kamu istirâkini artirmak icin tasarlanan “devlet kapitalizmi” modelidir. Digeri, devlet’in duzenleyici kapasitesi uzerine hukuksal sinirlar koyan “neo-liberal” modeldir.6Bu makale, devlet kapitalizmi kipinde mulkiyet sahipligini yeniden dagitan anayasal kurallarin, neo-liberal anayasacilik modeli tarafindan uretilen baskilara daha fazla dayanip dayanamayacagini sorusturmaktadir. Bu soruyu irdelemek yoluyla, bu makale, ozellestirilen devlet tesebbusleri calisanlarina sahiplik secenegi taniyan anayasal kurallarda ifade edilen ozellestirme sureclerini ele almaktadir. Ekonomik kuresellesme cagindaki anayasal yapilanmanin dogrultusu hakkinda cagdas tartismalar, bu iki karsit anayasal dusunce modelinin etkilesimi isiginda daha iyi anlasilmaktadir. Albrow’un nitelendirmesine7 karsit olarak, muhtemel tek bir kazananla birlikte gun yuzune cikmakta olan bir yapiyi ureten kuresel bir manzaraya dair yapisal bir egilim gozlemlenmektedir. Ozellestirme programlari cesitli bicimler almaktadir. Bu makale, sadece, devlet mulklerinin elden cikarilmasiyla, yahut hisse senetlerinin ya da varliklarin calisanlara ve calisan birliklerine satisi yoluyla, gayrimillilestirmesi ile ilgilidir. Makale, ne kamu tesebbuslerine nazaran ozel mulkiyetin varsayilan yararlarini8 ne de bu belirli ozellestirme biciminin yabancilara sinirlama olmaksi