منظر تاریخی و فرهنگی نرماشیر کرمان در دوره ی اسلامی

دشت نرماشیر در مسیر ارتباطی مرکز فلات ایران به سیستان، هندوستان و سواحل دریای عمان واقع است. این موقعیت ویژه در طول تاریخ اهمیت زیادی به آن داده­است. چنان­که دست­کم از عصر نوسنگی تا دوران متأخر اسلامی آثار فراوانی در آن برجای مانده­است. شهر قدیم نرماشیر (محوطه چغوک‌آباد) به عنوان یکی از ولایات پنچ­گانه‌ی کرمان در دوران ساسانی و اسلامی، 190 هکتار وسعت داشته­است. این شهر در عصر ساسانی «نرم­اردشیر» و «نوهرمزد ارتخشیر» خوانده می‌شد و در کتب تاریخی به عنوان بارانداز بم، انبار کالاهای عمان و خرمای کرمان، مرکز کشاورزی و میوه‌های متضاد، سکونت‌گاه بازرگانان ثروتمند و منزلگاه میان­راهی حاجیان سیستان توصیف شده­است. اما، این منظر فرهنگی در پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران ناشناخته است. پرسش اصلی این است که آثار دوران اسلامی در نرماشیر چه ویژگی‌هایی دارند و پراکندگی و گسترش آنها چگونه است؟ هدف این مقاله، معرفی، مطالعه‌ی آثار و تبیین نقشه‌ی پراکندگی محوطه‌های اسلامی نرماشیر است. داده‌های پژوهش به روش‌های میدانی و اسنادی گردآوری شده و پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته­است. در نتیجه‌ی پژوهش، شهر قدیم نرماشیر و محوطه‌ی­ جلال‌آباد به عنوان سکونت‌گاه‌های کانونی سده‌های نخست تا میانی اسلامی شناسایی شد و محوطه‌ی پیرماشا، قلعه‌ی جمالی، قلعه‌ی رفیع‌آباد، قلعه‌ی ­شهید، تپه کارتن، برج ضیاءآباد، برج عنایت‌آباد، برج حجت‌آباد و کاروانسرای چهل‌تخم به عنوان آثار اقماری و فرعی بررسی و مطالعه شدند.