آسیب شناسی روابط بازرگانی ایران و افغانستان از منظر رهیافت اقتصاد سیاسی (2018-2001)

رتبه نخست ایران در صادرات کالا به افغانستان در سال‌های 2017-2015م. حاکی از تحولی عظیم در روابط اقتصادی دو کشور و تأثیرگذار بر تعاملات سیاسی آنان است. بااین‌وجود، پیوندهای بازرگانی ایران و افغانستان با مشکلات متعددی همراه است. نوشتار حاضر، با کاربست رهیافت اقتصاد سیاسی، مطالعه تاریخی روابط خارجی دو کشور (2018-1794م.) و طرح این پرسش که؛ مهم‌ترین چالش‌های سیاسی و اقتصادی تأثیرگذار در روابط بازرگانی ایران و افغانستان در سطوح ملی، منطقه‌ای و جهانی (2018-2001م.) کدام­اند، درصدد شناسایی و تحلیل این مشکلات برآمده است. اهمیت پژوهش، بازنمایی دگردیسی تحولات خارجی دوجانبه­ و چندجانبه­ی اخیر ایران و افغانستان با رویکردی اقتصادی است. یافته‌های مقاله، حاوی چند نکته است. نخست؛ تاریخ روابط اقتصادی ایران و افغانستان، متأثر از فرازونشیب‌های گفتمان‌های حاکم بر سیاست خارجی دو کشور و نظام بین‌الملل بوده است. دوم؛ بی‌ثباتی سیاسی-اقتصادی، فساد اداری و اقتصاد رانتی در هر دو کشور، بازتاب‌های منفی بر تعاملات بازرگانی آنان گذاشته است. سوم؛ سازمان‌های منطقه‌ای اقتصادی نظیر اکو، نتوانسته‌اند در گسترش روابط اقتصادی ایران و افغانستان نقش بسزایی ایفا کنند. بااین‌وجود، انتظار می‌رود رشد تعاملات اقتصادی، برخلاف مسائل صرفا سیاسی و امنیتی، بتواند منافع مشترک و پایداری برای دو دولت به ارمغان آورد.