Hac İbadetinin Bireysel Dinî Yaşayış Üzerindeki Etkileri: Bir Tipleme Denemesi

Bu calismada hac ibadetinin, bireyin dini yasayisi uzerinde ne gibi etkileri oldugu ortaya konmaya calisilmistir. Bu amacla Adana ilinde 27’si kadin, 23’u erkek toplam 50 haci ile mulakat gerceklestirilmistir. Mulakat sorulari hac ibadeti oncesinde, esnasinda ve sonrasinda yasanan tecrubelerin bireysel dini yasayis uzerindeki etkilerini belirlemeye yonelik olarak hazirlanmistir. Yapilan mulakatlar neticesinde, hac oncesi, katilimcilari hac ibadetine yonelten temel motivasyon olarak “Allah’in emrini yerine getirmek” ve “kutsal topraklari gormek” cevaplari on plana cikmistir. Hac ibadeti icin yapilan hazirliklara bakildiginda ise katilimcilarin ekseriyeti “insanlarla helallesme” ve “hacla ilgili kitaplar okuma” konularina vurgu yapmistir. Hac tecrubesine yonelik bulgulara bakildiginda, haccin bireye olumu ve olum otesini hatirlattigi, gunahlardan arinma baglaminda tovbeye yonelten bir ibadet olarak dusunuldugu tespit edilmistir. Hacilar en cok tavaf ve Arafat Vakfesi’nden etkilendiklerini belirtmislerdir. Hac esnasinda hacilarin birtakim dini tecrubeler (Allah’a yaklasma, olum ve olum sonrasi hayati dusunme, tovbe etme, gunahlarin bagislandigini hissetme, dunya hayati ve maddiyattan siyrilma vb.) yasadiklari anlasilmistir. Dolayisiyla hac ibadeti, bizatihi kendi bunyesinde bulundurdugu birtakim ozellikler (kutsal zaman, kutsal mekân, semboller, ritueller, kalabaliklar, yalnizca ibadet icin ayrilmis zaman vb.) sebebiyle, bireyi dini tecrubeye yonlendirmekte ya da bireyin dini tecrube yasamasini kolaylastirmaktadir. Hac sonrasi bulgulara gore ise bireylerin hacdan sonraki dini yasayisinda birtakim degisiklikler oldugu, “icten ice” bir dini degisim yasadiklari ve hac donusu cevrelerindeki insanlarin kendilerinden beklentilerinin dini yasayisa daha cok dikkat etme yonunde degistigi gorulmustur. Mulakatlarda verilen cevaplardan hareketle tevbekâr, olumu ve olum otesini dusunen, kuralci, munzevi, empatik, cekingen, dindas (ummetci), yakinlasan ve teslimiyetci olmak uzere 9 kategoriden olusan bir hacilik tiplemesi gelistirilmistir.