Youtube’daki Aşılarla İlgili Türkçe Videolar Neler Söylüyor? Bir İçerik Analizi

Giris ve Amac Internet ve sosyal medya bircok kisi icin tibbi bilgilerin birincil kaynagi haline gelmistir. 2016 yili TUIK verilerine gore Turkiye’de, internet kullanan kisilerin %65,9’unun saglikla ilgili konularda internette bilgi aradigi belirtilmektedir. 2018 yili TUIK verilerine gore internet kullanan kisilerin %78,1’i interneti video izlemek amaciyla kullanmaktadir ve Turkiye’de sosyal medya kullanan kisilerin %92’si video izleme sitesi olan Youtube kullanmaktadir. 2016 yili Turkiye YouTube Kullanici Profili Arastirmasina gore kullanicilarin %69’u YouTube’u ogrenme ve bilgi edinme amacli olarak kullanmaktadir. Yapilan calismalar cocuklarina asi yaptirmayi reddeden ailelerin, asi ile ilgili bilgileri cogunlukla internetten edindigini ortaya koymustur. Yapilan calismalarda, Youtube’un yanlis ve yaniltici bilgilerin yayilmasinda diger sosyal medya platformlarindan daha fazla etkisinin oldugu ve asi karsiti gruplar arasinda Youtube’un daha populer oldugu gosterilmistir. Bu calisma ile Youtube’daki asi ile ilgili Turkce videolarin ozellikleri ve iceriklerinin degerlendirilmesi amaclanmistir. Gerec ve Yontem Nitel arastirma tipindeki bu calismada dokuman analizi yontemi kullanilmistir. Arastirmanin verileri 5 Mart 2019 tarihinde toplanmistir. Youtube sitesinde “asi” ve “bagisiklama” anahtar kelimeleri kullanilarak arama yapilmistir. Hayvan asilari ve agac/bitki asilari ile ilgili olan videolarin yani sira “kanser asisi, genclik asisi, dogurganlik asisi” gibi basliklari olan bulasici olmayan hastaliklarla ilgili videolar calisma disi birakilmistir. Sonuc olarak 7’si Turkce altyazili olmak uzere toplam 268 video degerlendirmeye alinmistir. Videonun uzunlugu, izlenme sayisi, begeni ve begenmeme sayisi, videoya yapilan yorum sayisi, videonun yayinlandigi tarih, videoyu yayinlayan kanal gibi ozellikler kayit altina alindiktan sonra icerik analizi yapilmak icin videolar indirilmistir. Videonun kaynagi saglik profesyoneli ve saglik disi profesyonel (bireysel kullanici, haber kanali, asi karsiti hareket…) olarak 2 kategoride gruplandirilmistir. Olasi uyumsuzluklari onlemek icin her iki arastirmaci videolarin tamamini birlikte izleyerek gruplandirma yapmislardir. Asilarla ilgili olumlu mesajlar veren videolar (insanlari asilamaya tesvik eden, asilarin guvenli ve etkili oldugunu, topluma fayda sagladigini, her yil binlerce cocugun hayatini kurtardigini belirtmek gibi) “asiyi destekleyen”; asilarla ilgili olumsuz mesajlar veren (asilarin etkili olmadigi, olumsuz yan etkileri oldugu, otizm, Alzheimer gibi hastaliklarla baglantisi oldugu, asilamanin gereksiz oldugu gibi) “asi karsiti”; asilarla ilgili belirsiz veya tarafsiz tutumun sergilendigi videolar ve tartisma iceren videolar ise “notr/tarafsiz/kararsiz/belirsiz” olarak siniflandirilmistir. Ayrica videoda kismi karsitlik olup olmadigi, bahsedilen asi ve videoda konusan kisi degiskenleri de not edilmistir. Videolarin izlenmesi sonrasinda elde edilen verilerin cozumlenmesinde , tematik icerik analizi kullanilmistir. Tematik analiz surecinde; verilerin kodlanmasi, temalarin olusturulmasi, temalarin duzenlenmesi, bulgularin tanimlanmasi ve yorumlanmasi asamalari izlenmistir. Oncelikle videoda gecen tum konusmalar yazili hale getirilmis ve oncelikle butun olarak ve sonrasinda parcalara ayrilarak okunmustur. Iki arastirmaci birlikte metin uzerinde elle kodlama yapmis ve tum metin tekrar okunarak kodlar gozden gecirilip yeni kod olup olmadigi kontrol edilmistir. Bir kod listesi ve ardindan temalar olusturulmustur. Tum videolari iki arastirmaci birlikte kodlamislar, gorus farkliliklari oldugunda ise birlikte tartisarak nihai karara varilmistir. Verilerin niceliksel kisminin istatistiksel analizinde R istatistik programinin 3.4.3 versiyonu kullanilmistir. Veriler degerlendirilirken sayi, yuzde dagilimlari, ortanca, minimum ve maximum degerler gibi tanimlayici olculer hesaplanmis, videolarin niceliksel ozellikleri (izlenme sayisi, begeni sayisi vb.) ile videonun genel icerigi arasindaki iliskiler Kruskal Wallis testi ile incelenmistir. Istatistiksel analizlerde p<0,05 anlamlilik duzeyi olarak kabul edilmistir. Bulgular Calismaya dahil edilen 268 videonun yayinlanma tarihleri 14.11.2007-04.03.2019 tarihleri arasinda degismekteydi. Videolarin %78,4’u (n=210) saglik profesyoneli olmayanlarca yuklenmis olup, bunlarin da %19,8’i (n=53) bireysel kullanicilar tarafindan, %19,0’u (n=40) TV kanalindan, %9,0’u (n=24) ise asi karsiti hareketle ilgili bir kaynaktan paylasilmisti. Videolarin %48,1’inde saglik profesyoneli olmayan kisi konusmaktaydi. Videolarin genel icerigi degerlendirildiginde %61,9’unun (n=166) asiyi destekledigi, %22,4’unun (n=60) asi karsiti oldugu ve %15,7’sinin (n=42) ise “notr/kararsiz” oldugu saptanmistir. Asiyi destekleyen videolarin  %34,3’u bir saglik profesyoneli, hastane ya da uzmanlik dernegi kanalindan, %13,9’u TV kanalindan yayinlanmisti.Asi karsiti videolarin ise %40,0’i asi karsiti hareketle ilgili bir kaynaktan, %21,7’si bireysel youtube kullanicisindan, %15,0’i ise TV kanali tarafindan paylasilmisti. Spesifik bir asiya odaklanan videolar tum videolarin %36,6’sini, genel olarak asilardan bahsedilen ya da asi ismi verilmeyen videolar ise %63,4’unu olusturmaktaydi. Spesifik bir asiya odaklanan videolarda %31,6 ile en cok bahsi gecen asi influenza asisi, ikinci olarak %12,2 ile HPV asisiydi. Tum videolarin %4,5’inde kismi karsitlik soz konusu olup, bunlarin %41,6’si influenza asisina karsit oldugunu belirtmekteydi. Notr/kararsiz videolarin izlenme sayisi, begeni, begenmeme ve yorum sayilari (sirasiyla ortancalar: 43531,5; 71; 23; 9);  asiyi destekleyen (sirasiyla ortancalar: 1512,5; 4; 1; 0) ve asi karsiti (sirasiyla ortancalar: 1178,5; 13,5; 1; 0) videolardan istatistiksel anlamli olarak daha fazlaydi (p<0,001). Asi karsiti videolarin uzunlugu (ortanca: 296,5 sn),  asiyi destekleyen  (ortanca: 149,0 sn) ve notr/kararsiz (ortanca: 110,5 sn) videolarin uzunlugundan istatistiksel anlamli olarak daha uzundu (p<0,001). Videolarin ne zamandir yayinda olduklari incelendiginde (5 Mart 2019 tarihi baz alinmistir); en eski asi karsiti videonun 18 Agustos 2010 tarihinde yuklendigi gorulmustur. Ancak asi karsiti videolarin %80’i 2016 yili ve sonrasinda yuklenmis olup,   asi karsiti videolar ortanca 16,3 aydir (min:0,07 ay–max:104 ay) yayindadir.  Asiyi destekleyen (ortanca:24 ay, min:0,03 ay – max:137,63 ay ) ve notr/kararsiz videolar (ortanca:23,4 ay, min:3,60–max:137,07) daha uzun suredir Youtube’da yayinlanmaktadir (p=0,118). Asiyi destekleyen videolarda en fazla tekrar edilen kodlar; etkili ve yararli (%41,6), hayat kurtarici (%28,3), hafif yan etkiler (%19,3), igne korkusu (%10,8), otizmle iliskili degil (%12,0), tum toplum icin yararli (%9,0), civa kullanimi (%8,4), aluminyum kullanimi (%7,2), asi olmazsa gorulecek olumsuzluklar (%5,4), asisi yapilan hastaliklar gunumuzde yok (%4,2), otizmle iliskili (%4,2) ve ayni anda bir cok asi (%3,6) kodlari idi. Asi karsiti olan videolarda en fazla tekrar edilen kodlar ise; ilac/asi sirketlerinin cikarlari (%41,7), asinin zekayi etkilemesi (%40,0), asi iceriginde hayvan (domuz, maymun) ve fetus urunlerinin kullanimi (%40,0), otizmle iliskili (%36,7), gizli anlasmalar (%33,3), yarari kesin degil (%30,0), kisirlik (%30,0), aluminyum kullanimi (%30,0), civa kullanimi (%30,0), diger norolojik tibbi durumlarla iliskili (%28,3), asinin olume neden olmasi (%26,7), asi zorunlulugunu elestiren (%23,3), tam anlasilamayan riskler (%21,7), doktora guvenmeme (%21,7), kamu kurumlarinin cikarlari (%20,0), alzheimerla iliskili (%20,0), karsit dini arguman (%16,7), asiyla ilgili davalar ve sonuclari (%15,0), yan etki riski hastalik riskinden agir (%13,3), asi yaptirilmadiginda doktorun olumsuz tavri (%10,0) ve ayni anda bir cok asi (%6,7) kodlariydi. Kodlardan yola cikilarak olusturulan temalar; asi bilimine guvensizlik, karar vericilere guvensizlik, asiya ve uygulama surecine guven olarak adlandirilmistir. Sonuc ve Oneriler Asi ile ilgili Youtube’daki Turkce videolarin buyuk cogunlugu saglik profesyoneli olmayan kisiler tarafindan yuklenmis ve videolarin yaklasik yarisinda saglik profesyoneli olmayan kisiler konusmaktadir. Asi karsiti videolarin sayisi azimsanamayacak duzeyde olup,  ozellikle son 3 senede artmistir ve sure olarak diger videolardan daha uzun videolardir. Asi karsiti videolarin icerik analizi sonucunda guvensizlik on plana cikmaktadir. Saglik profesyonelleri asi karsitligi ile ilgili sosyal medyada yayilan bilgilerin farkinda olmali, dogru ve guvenilir bilgiler iceren iceriklerin uretilerek Youtube ve diger sosyal mecralarda daha fazla kisiye ulasmasini saglamalidir. Anahtar Kelimeler: Asi, Youtube, Turkce, video, asi karsitligi, nitel arastirma.