تدوین راهکارهای مدیریت منابع در آبخیز گرگانرود با رویکرد پیشران-فشار-وضعیت-اثر-پاسخ

اصولی‌ترین گام در طرح‌های مدیریت آبخیز شناخت آسیب‌های آبخیز و بررسی دلیل آن‌ها، و نتیجه‎‌ی آن شناسایی راه‌کارهای اصلی مدیریتی است. بنابراین پیش از تدوین‌کردن برنامه‌‌های کاری، بررسی‌کردن ریشه‌یی آسیب‌ها و تعیین‌کردن راه‌کارهای مدیریت ضروری است. هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل‌کردن آسیب‌های آبخیز گرگان‌رود برای تعیین‌کردن پاسخ‌های مدیریتی است. آسیب‌های آبخیز شناسایی و با چارچوب دپسیر (DPSIR) تحلیل علت‌ومعلولی شد، و مهم‌ترین راه‌کارهای مدیریتی تعیین شد. برای اولویت‌بندی‌کردن مؤلفه‌های دپسیر پرسش‌نامه­ی طیف لیکرت مبتنی بر دیدگاه خبرگان و آزمون فریدمن به‌کار گرفته شد. نتیجه‌ نشان داد که در آبخیز گرگان‌رود چهار نیروی محرک (تغییر اقلیم، رشد جمعیت، ساختار مدیریت، و قانون‌ها) باعث ایجادشدن 25 فشار بر منابع آبخیز شده‌است که مهم‌ترین آن‌ها بخشی‌نگری، گسترش کشاورزی نااصولی و بهره‌برداری مفرط از منابع آب است. فشارها به نوبه­ی خود باعث ایجادشدن 10 وضعیت نابسامان در آبخیز شده‌است، که مهم‌ترین آن‌ها کاهش منابع آب، افزایش سیل‌خیزی و افزایش فرسایش است. این وضعیت 13 پی‌آمد ناخواسته دارد، که افزایش‌یافتن خسارت سیل، رعایت‌نشدن حق‌آبه‌ی پایاب، و کاهش‌یافتن اعتماد مردم به دستگاه‌های دولتی مهم‌ترین آن‌ها است. برای بهبود دادن وضعیت‌، 28 پاسخ مدیریتی داده شد که مدیریت‌کردن جامع آبخیز، مبناکردن آمایش سرزمین، و تشکیل‎‌دادن ساختار سازمانی مناسب مهم‌ترین آن‌ها است. نتیجه‌ی کلی این که روی‌کرد دپسیر با تحلیل علت‌و‌معلولی، تامین‌کننده‌ی زیرساخت فکری مناسب و پیش‌نیاز ورود به تدوین برنامه‌ی کاری آبخیز است. بنابراین پیشنهاد می‌شود دستگاه‌های اجرایی مرتبط پیش از تدوین‌کردن برنامه‌‌های کاری در هر آبخیز، پاسخ‌های مناسب را با به‌کارگیری این روی‌کرد شناسایی کنند.