آداب تاریخی و اجتماعی ترکان، عناصر و متعلقات آن در شعر حافظ شیرازی

پدیده‌ها و رویدادهای اجتماعی و تاریخی در هر دوره‌ای، اگر اصالت داشته‌باشند، در قلمرو ادبیات آن دوره نیز وارد می‌شوند. ورود، همنشینی و جذب ترکان در جامعه‌ی ایرانی، به مثابه‌ی پدیده‌ای نوظهور و بی‌سابقه، از زمره‌ی پدیده‌هایی است که دامنه‌ی آن به متون ادبی، از جمله دیوان حافظ نیز کشانیده شده‌است. چگونگی تجلی ویژگی‌های این پدیده‌ی تاریخی و اجتماعی در دیوان حافظ، نیز میزان توفیق و شناخت وی از به کارگیری عناصر و متعلقات آن در اشعارش، موضوع شایسته‌ی درنگی است که چندان به آن پرداخته نشده ‌است. این جستار با رویکردی توصیفی‌ـ تحلیلی درصدد پاسخگویی به این سؤالات است که دیوان حافظ چه ویژگی‌ها و عناصری از حضور ترکان در دیوانش را بازتولید کرده و شناخت و میزان توفیق شاعر از استعمال این دسته از مفاهیم و عناصر در دیوانش چگونه بوده است؟ یافته‌ها بیانگر آن است که دیوان حافظ عرصه‌ای تقویت‌بخش برای بازتولید آداب و ویژگی‌های اجتماعی، تاریخی، رفتاری و فردی ترکان، در کنار طبقه‌ی غلامان و کنیزان‌‌ـ به عنوان طبقه‌ای برآمده از حضور ترکان در جامعه‌ی ایرانی‌ـ شده است. اشاره به پاره‌ای از آداب و ویژگی‌های تاریخی، اجتماعی و فردی ترکان، چون: غارتگری، شجاعت، زیبایی، پرخاشگری، شهرآشوبی در کنار قبیله، کاکل و کلاه آنان، نیز اسامی و نام‌های مرسوم ترکان، غلامان و کنیزان از قبیل: بنفشه، فرخ، زهره و ایجاد فضای شگفت‌انگیز حسی و ذهنی از آن از طریق ایهام تناسب و دیگر صناعات ادبی، بیانگر آگاهی بالای حافظ از جذب و همنشینی این گروه اجتماعی در جامعه‌ی ایرانی و کشانده شدن آن به دیوان وی است.