نگاهی به آخرین فرهنگ عربی به فارسی در عصر قاجار

چکیده در لا‌به‌لای میراث مکتوب برجای مانده از گذشته، گاه به نسخه‌های ارزشمندی برمی‌خوریم که به دلایلی، ناشناخته و مغفول مانده‌اند. یکی از این آثار نسخه‌خطی «جامع‌اللغات» اثرملامحمدجعفر ندوشنی است که از آن تنها نسخه‌ای منحصر‌به‌فرد و به خط خود مؤلف در دست است. وی این فرهنگ سه-جلدی را در سال 1258 قمری، در دوران حکومت محمد شاه قاجار، به پایان برده‌است. این فرهنگ از گونه‌ی فرهنگ‌های دوزبانه‌ای است که بر پایة «صحاح» و «قاموس» و با بهره‌گرفتن از فرهنگ‌های دیگر، از عربی به فارسی برگردان شده‌است. مؤلف درتصنیف این فرهنگ، در مقابل واژگان عربی، معانی فارسی آن‌را ذکرکرده که از جانب خود اوست و در میان این مترادفات دو‌زبانه، واژه‌های فارسی خالص نیزدیده‌می‌شود که یکی از ارزشهای شاخص این فرهنگ به شمار می‌رود و از طریق آنها می-توان گویشها و لغات اصیل فارسی را شناخت. پژوهش حاضر، با شیوه تحلیلی- توصیفی، به بررسی ویژگیهای نوشتاری، ساختاری و زبانی این نسخه پرداخته و سپس لغزشها و ارزشهای آن را بیان می‌کند. ازویژگیهای مهم این کتاب استفاده از جملات ساده، کوتاه و پرهیز از زبان غامض و دیریاب و دوری از لفاظی و‌تکلف است و از نظر ساختار نیز دنباله‌رو فرهنگ های قبل از ‌عصرخویش‌است و در آن، برخی مختصات نوشتاری به شیوة پیشینیان به چشم می‌خورد که از نظر معادل یابی های فارسی برای لغات عربی ارزشمند است.