ANKARA’DA BAZI AİLE SAĞLIĞI MERKEZLERİNE BAŞVURAN 15 YAŞ ÜZERİ KİŞİLERİN GÜNEŞ IŞINLARI VE DERİ KANSERİ HAKKINDA BİLGİ DÜZEYLERİ VE GÜNEŞ IŞINLARINDAN KORUNMA DURUMLARI

Giris ve Amac: Dunya saglik orgutu tahminlerine gore her yil dunyada deri kanseri sebebi ile 60.000 olum meydana gelmektedir. Olumlerin 48.000'i malign melanomadan, 12.000'i diger deri kanserlerinden kaynaklanmaktadir. Deri kanserlerinin 90%’i gunesten gelen UV isinlari sebebi ile gelisir, kalan %10’u ise radyasyon, HPV, kronik deri ulserleri, yanik skarlari, kimyasallar v.b. nedenlidir. Insanlarin gunes isigindaki UV’nin zararli etkilerinden korunmasi ve deri kanserlerinin halk sagligina olan yukunun azaltilmasinda davranis degisikligi esastir. Bircok ulkede toplumun degisik kesimleri uzerinde yapilan calismalarda, bireylerin UV radyasyonun derideki etkileri ve deri kanserleri konusundaki bilinc ve bilgi duzeylerinin yetersiz oldugu bulunmustur. Bu calismada Ankara’da bazi aile sagligi merkezlerine basvuran 15 yas uzeri kisilerin gunes isinlari ve deri kanseri hakkinda bilgi duzeylerinin ve gunes isinlarindan korunma durumlarinin degerlendirilmesi amaclanmistir. Gerec ve Yontem: Arastirma, 26.05.2014-30.05.2014 tarihleri arasinda  Ankara ili sinirlari bazi aile sagligi merkezine herhangi bir nedenle basvuran 15 yas ustu kisilerin katilimiyla tanimlayici tipte bir arastirma yurutulmustur. Arastirmanin yapilacagi tarihten 1 hafta once arastirma yapilacak saglik kuruluslarina basvuran 15 yas ustu kisi sayisi ogrenilmistir. Toplam 1900 kisinin basvurdugu belirlenmis ve %50 bilinmeyen siklik alinarak %3 sapma ve %95 guven araliginda en az 684  kisiye ulasilmasi hedeflenmistir, 695 kisiye ulasilmistir. Arastirmada 5 bolum ve 23 sorudan olusan  anket formu kullanilmistir ve  dorduncu bolumde 15 onerme sunularak bu katilimcilarin deri kanseri ve gunes isinlari ile ilgili bilgi duzeyi puani hesaplanmistir. Arastirma verisi SPSS 15.0 istatistik paket programi araciligiyla degerlendirilmistir. Tanimlayici istatistikler ortalama(±)standart sapma, ortanca (min;max), frekans dagilimi ve yuzde olarak sunulmustur. Istatistiksel yontem olarak Ki-kare, Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testleri kullanilmistir. Istatistiksel anlamlilik degeri p<0.05 olarak kabul edilmistir. Bulgular: Arastirmada 695 katilimciya ulasilmistir. Katilimcilarin %42,6’si erkek, %57,4’u kadindir. Katilimcilarin yas ortalamasi 38.2±14.8, ortancasi 36 (min: 15 ; maks: 86)’ tir. Katilimcilarin %29.5’i beyaz, %37.0’si bugday ten rengine sahiptir. Yine 180 katilimci (%25.9) deri tiplerini kolay siddetli kizarir, bronzlasmaz seklinde tanimlamistir. Ayrica katilimcilarin %5.5’i deri kanseri olan yakin akrabasi oldugunu belirtmistir. Katilimcilarin “acik tenli olmak”, “vucutta kahverengi benlerin varligi”, “gunes yanigi olmak”, “yasam boyunca uzun sure gunes altinda calismak”, “ailede deri kanseri bulunmasi” gibi risk faktorlerini bilme sikliklari sirasi ile %51.8, %55.8, %62.3, %69.5, %59.5’dir. Arastirmaya katilanlarin %53.6’si golgede bulunmaya her zaman dikkat ettiklerini, %48.6’si her zaman giysi ile gunesten korunduklarini, %41.3’u bazen sapka taktiklarini, %37.6’si bazen gunes gozlugu taktiklarini, %67.2’si bazen ogle saatlerinde disari cikmadiklarini,  %88.9’u ise gunesten korunmak icin hic semsiye kullanmadiklarini ifade etmislerdir. Katilimcilarin  %43.7’si gunes kremi kullandiklarini, bunlarin da %71.3’u faktorune, %14.3’u ise fiyatina dikkat ettiklerini belirtmislerdir. Gunes isinlari ve deri kanseri ile ilgili 15 onermeden “vucutta ben sayisinin yuksek olmasinin deri kanseri olusumunda rol oynadigini”, “bronzlasmis derinin de gunes isinlarinin zararli etkilerinden etkilendigini” ve “gunese maruz kalmanin deri yaslanmasina neden oldugu” katilimcilar tarafindan en fazla dogru yanitlananlar olmustur. Dogru yanit yuzdeleri sirasiyla 74.5,79.7 ve 89.0’dur.  Katilimcilarin onermelere verdikleri dogru cevaplara gore bilgi duzeyi puanlamaya alinmistir. Buna gore Gunes Isinlari ve Deri Kanseri Hakkinda Bilgi Duzeyi Puanlarinin Ortalamasi 8,7±2,1 ortancasi 9(0.0;14.0) olarak saptanmistir. Arastirmaya katilanlarin yas gruplarina, cinsiyete, ogrenim durumuna, meslege ve aylik toplam gelire gore Gunes Isinlari ve Deri Kanseri Hakkinda Bilgi Duzeyi Puanlari arasinda istatistiksel olarak anlamli fark vardir (p<0.05). Arastirmaya katilanlarin deri rengine gore gunes isinlari ve deri kanseri hakkinda bilgi duzeyi puanlari arasinda istatistiksel olarak anlamli fark vardir (p<0.05). Sonuc ve Oneriler: Sonuc olarak yapilan bircok epidemiyolojik arastirmada, 20 yas oncesi donemde gerceklestirilen korunmaya yonelik davranislarin deri kanserinden korunmada pozitif yarar sagladigi belirlenmistir. Bu farkindaligin kazandirilmasinda saglik personelinin onemli sorumluluklari vardir. Bunun icin de gorsel ve isitsel medyadan faydanilabilecegi gibi ozellikle birinci basamak saglik kuruluslarinda kisilere ve topluma yonelik egitimler duzenlenebilir.  Ozellikle cocukluk caginda gunes isini maruziyetinin onemi goz onune alinirsa okullarda verilecek egitimler uygun tutum ve davranislarin gelisiminde onemli rol oynayacaktir. Not:yazarlarin herhangibir kurulusla cikar iliskisi yoktur Anahtar kelimeler : Gunes isini, deri kanseri, aile sagligi merkezi