حج از نگاه مستشرقان (با تأکید بر دائرة المعارف قرآن لایدن)

بررسی آموزه‌های اساسی و بنیادین قرآنی ـ  اسلامی از دیرباز مورد اهتمام پژوهشگران غیرمسلمان یا به تعبیر دیگر، مستشرقان بوده است. یکی از جدید‌ترین و مهم‌ترین آثار آنها در این زمینه «دائرة ‌المعارف قرآن لایدن» و یکی از  موضوع‌های اساسی قرآنی ـ  اسلامی، بحث «حج» است. غالب مقالات مربوط به حج در این اثر، مربوط به خاورشناس انگلیسی، «جرالد هاوتینگ» است. وی تبیین مناسک حج و اماکن مربوط به این عمل را بنوعی با بحث خاستگاه قرآن و اسلام مرتبط ساخته است. اینکه این تبیین‌ها و برداشت‌های وی از موضوع حج، بر چه مبانی و پیش‌فرض‌هایی بنا گردیده، درخور نقد و بررسی است. به نظر می‌رسد مبانی نظری وی مبنی بر عدم وحیانیت قرآن، منشأ طبیعی داشتن دین و تطور و تکامل طبیعی دین توحیدی اسلام، منتج به برداشت‌های خلاف نگاه اصیل اسلامی از ناحیة او شده است. با توصیف، تحلیل و بررسی آرا و ادعاهای «هاوتینگ» روشن می‌شود که به­ رغم وجود برخی نکات مثبت در تحقیقات وی، دیدگاه‌ او در باب حج اسلامی، در بسیاری موارد صحیح نبوده و قابل نقد است. داشتن پیش‌فرض عدم وحیانیت قرآن، مبنای نظری تقدم بت‌پرستی بر یکتاپرستی، تطور و تکامل طبیعی دین در جوامع، در نتیجه، تشکیک در تطابق اشارات قرآنی به مناسک حج با اماکن و مناسک حج امروزی مسلمانان، پندار ناسازگاری آیات حج و... را می‌توان از موارد قابل نقد در موضوع حج برشمرد.