Aile Hekimliği Sisteminde Uygun Doğrudan Gözetimli Tedavi Sıklığı ve Uygulamanın Önündeki Engeller

Giris ve Amac: Tuberkuloz tedavisi; uzun surmesi, erisim problemleri ve cevre tarafindan damgalanma korkusuyla zorlu bir surectir. Dogrudan gozetimli tedavi(DGT), tuberkuloz(tbc) hastasinin her gun ilaclari iciminin bir saglik personelince izlenmesini gerektirmektedir ve hastalik surecindeki bu sorunlarla bas etmede onemli bir yere sahiptir. 2009 yilinda tbc tedavi sorumlulugu (aylik takipler, ilac temini, tedavi sonlandirma, ilac dozlarinin ayarlanmasi, ilac degisiklikleri ile ilgili kararlar, akciger goruntulemesi) Toplum Sagligi Merkezleri(TSM) bunyesindeki Verem Savas Birimlerine, DGT sorumlulugu ise aile hekimlerine(AH) birakacak sekilde ikiye bolunmustur. Saglik Bakanligi DGT kapsayiciligini %97,8 olarak belirtse de, yapilan degisiklik DGT’nin uygun sekilde yapildigi ile ilgili soru isaretleri dogurmustur. Calismamiz bir ildeki tbc hastalarinda DGT sikligini belirlemek ve DGT uygulamasinda olusan cografi, organizasyonel, sosyokulturel ve ekonomik engelleri tanimlamayi  amaclamaktadir. Gerec ve Yontem: Calisma kesitsel olarak planlanmis olup  il merkezindeki tek TSM’ye kayitli 18 yasindan buyuk ve bir aydan uzun suredir tedavi altinda olan tum tbc hastlarini kapsamaktadir. Calisma icin gerekli etik kurul onayi, il halk saglik mudurlugu izinleri ve calismaya katilmayi kabul eden hastalarin yazili onami alinmistir. Calismaya katilim orani %93,6’dir (n=44). Veri toplama formunun sosyodemografik ozellikler (7 soru) ve kisa hastalik ozgecmisini(9 soru) iceren ilk bolumu ETYS (elektronik yonetim sistemi) kayitlarindan ve hasta dosyalarindan elde edilmistir. Hastanin sosyal ve demografik ozellikleri ile ilgili (11 soru), ilaca dair egitim (3 soru), DGT sureci (6 soru), ilaca ve tedaviye erisimin onundeki engeller (11 soru), DGT surecine ve sosyal dayanismaya iliskin beklentiler (5 soru)  hakkindaki toplam 36 sorudan olusan ikinci bolum randevu ile planlanan yuz yuze gorusmeler sirasinda hasta mahremiyetini saglayacak ortamda gerceklestirilmistir. Uygun DGT hastanin bir saglik personeli esliginde gunluk tedavi dozlarini almasidir, saglik personelinin hastanin erisemedigi durumlarda hastanin ilac icerken bir yakini tarafindan gozlenmesi de uygun kabul edilmistir. Veri formunun doldurulmasindan sonra bireylere tbc ile ilgili bilgilendirme amacli sunum yapilmis ve brosur verilmistir. Bulgular: Katilimcilarin %56,8’i kadindi ve ortalama yas 51,4±18,7 idi. Hastalarin %27,3’u okuryazar degildi ve %58,1’i yoksulluk sinirinin altinda gelire sahipti. Katilimcilarin %59,1'i sehir merkezi disindan gelmekte ve %31,8’inin evine yurume mesafesinde bir saglik merkezi bulunmamaktaydi. Hastalarin %65,9’u kontrol randevularina Verem Savas Birimi calisanlari tarafindan telefonla cagirilmaktaydi. Tedavi uc sekilde uygulanmaktaydi; kendi kendine (%43,2), gunluk olarak bir saglik merkezinden (%36,4) ve aile yakini tarafindan (%20,4). Uygun DGT sikligi %56.8dir. DGT uygulanma sekline karar veren kisinin hasta olmasi “Uygun” DGT sikligini azaltirken yas, gelir ve egitim duzeyi fark yaratmamaktadir. Tedavi uygulama sekline hastanin karar verdigi durumlarda hasta kendi kendine tedavi almayi secmektedir(%80, p=0,003). DGT gozlemcisi AH olanlarda ise “Uygun DGT sikligi %38,7’ye dusmektedir ve bu hastalarin %51,6’si cesitli nedenlerle her gun AHne gitmekte zorluk cektiklerini belirtmektedirler. Hastalarin %9,1’i tbc, tedavi sureci ve ilac yan etkileri ile ilgili yeterli egitim almadigini belirtmistir. Ihtiyac duydugu anda bir doktora ulasamayanlarin orani %16,3’tur. Saglik merkezinde bekleme suresi  veya ilaca erisim sorunu belirten olmamistir.  Ancak hastalarin %15,9’u ulasim zorlugu ve yarattigi maddi yukten, %22,7 ‘si hastaligin cevre tarafindan bilinmesi ve hastaliklarini bulastirma korkusundan bahsetmislerdir. Hastalar en cok (%52,2) sosyal engeller tanimlamakta, %43,2’si hastalikla ilgili konusmak ve deneyimlerini paylasmak istediklerini belirtmektedir.  Hastalik ve tedavi sureciyle ilgili destek almak icin eski bir tuberkuloz hastasi bulanlar %18,2’dir. Sonuc ve Oneriler: Uygun DGT sikliginin %56,8 gibi oldukca dusuk duzeyde saptanmasi ve hastanin talebi dogrultusunda DGTyi kendisinin uygulanmasinin yayginligi kaygi vericidir. AHnin gozlemci oldugu durumlarda bu durum daha siktir. Hastalarin egitim duzeyi ve yaslari goz onune alindiginda tedavinin uygunluguna dair suphe artmakta, tedavi basarisini sorgulatmakta ve coklu ilac direncli hasta sayisini arttirma olasiligi acisindan endise yaratmaktadir. Gozetmen secimi sirasinda hasta mutlaka doktoru tarafindan yonlendirilmelidir. Ulasim giderleri, cevre tarafindan hastaliginin ogrenilme korkusu ve sosyal destek ihtiyaci tbc hastalarinda tedavi basarisinin ve uyumunun arttirilmasi icin cozulmesi gereken konulardir. Anahtar kelimeler: dogrudan gozetimli tedavi, tuberkuloz, aile hekimligi