Wat is de prijs en het effect van de “Haarlemmerolie” in projecten? Een onderzoek binnen Rijkswaterstaat naar de kosteneffectiviteit van omgevingsmanagementmaatregelen in relatie tot de tevredenheid van omwonenden van infrastructurele projecten in de realisatiefase Onderzoeksverslag Afstudeeropdracht Rik Goossens

Rijkswaterstaat is de uitvoeringsorganisatie van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. Binnen deze organisatie is de laatste jaren veel aandacht geweest voor publieksparticipatie en -communicatie, aangezien Rijkswaterstaat tegenwoordig ook rekening houdt met wat een project betekent voor de projectomgeving. Omgevingsmanagement, het verkennen en betrekken van alle stakeholders uit de projectomgeving, is hierbij een instrument om de omgeving te beheersen. Immers, een negatieve houding van stakeholders uit de projectomgeving kan resulteren in weerstand op het project, welke weer kan resulteren in kostenoverschrijdingen en vertragingen. Binnen Rijkswaterstaat zijn daarvoor enkele werkwijzers ontwikkeld voor het betrekken van stakeholders uit de projectomgeving, maar een werkwijzer gericht op belanghebbenden in de realisatiefase ontbreekt nog. Op dit moment past elke omgevingsmanager het publieksgericht werken in de realisatiefase dan ook toe op basis van eigen kennis en ervaring. Dit hoeft geen probleem te zijn, echter moet de overheid, en dus ook Rijkswaterstaat, in deze tijden van crisis bezuinigen. Door inzicht te geven in welke omgevingsmanagementmaatregelen (OM-maatregelen) er binnen Rijkswaterstaat worden toegepast op belanghebbenden in de realisatiefase en hoe kosteneffectief deze zijn in relatie tot de tevredenheid van deze belanghebbenden kan er advies gegeven worden over welke OM-maatregelen de omgevingsmanagers in het kader van bezuinigingen wel zouden moeten (blijven) toepassen en welke OM-maatregelen juist niet (meer). Hierbij wordt afgekaderd op de groep omwonenden aangezien zij een direct belang in projecten hebben en voornamelijk overlast ervaren. In tegenstelling tot andere belanghebbenden hebben omwonenden geen directe ingang binnen Rijkswaterstaat en worden de OM-maatregelen dan ook voornamelijk op hen toegepast. Aan de hand van de gemixte methoden onderzoekstrategie, waarbij kwalitatieve en kwantitatieve bronnen vanuit de theorie en vanuit de empirie gecombineerd worden, wordt een kosteneffectiviteitanalyse uitgevoerd. Hierbij zijn in eerste instantie 31 mogelijke OM-maatregelen bepaald welke binnen Rijkswaterstaat toegepast kunnen worden op omwonenden in de realisatiefase. Deze OM-maatregelen zijn te verdelen over informerende-, communicerende-, participerende- en compenserende OM-maatregelen. In de hierop volgende stap is bepaald dat er slecht 12 van 31 mogelijke OM-maatregelen regelmatig of vaker toegepast worden door de omgevingsmanagers binnen Rijkswaterstaat. Dit zijn voornamelijk de communicerende en informerende OM-maatregelen zoals het persbericht, de informatielijn en de bewonersbrief. Vervolgens is onderzocht wat de effectiviteit van de OM-maatregelen is. Hieruit blijkt dat volgens de medewerkers van Rijkswaterstaat vrijwel alle 31 OM-maatregelen een positief effect hebben op de tevredenheid van omwonenden in de realisatiefase. Voornamelijk de communicerende en compenserende OM-maatregelen blijken zeer effectief te zijn, zoals het voeren van privegesprekken, het versturen van bewonersbrieven en de informatiebijeenkomsten. Daarnaast zijn de directe kosten van de OM-maatregelen die voor rekening zijn voor de projectorganisaties bepaald. OM-maatregelen die binnen Rijkswaterstaat projectoverstijgend zijn toegepast, die door de aannemer worden toegepast, die niet zijn te beinvloeden door de projectorganisaties of die niet zijn toegepast in de onderzochte projecten, zijn niet meegenomen. Daarnaast is er geen rekening gehouden met de PO (1) de vragenlijsten, de advertenties in landelijke kranten en het informatiecentrum niet meer toegepast moeten worden, (2) de bewonersbrief, de informatiebijeenkomsten, de factsheets en de advertentie in regionale kranten minder vaak toegepast moeten worden, (3) het persbericht, de bereikbaarheid van de omgevingsmanagers en de informatie op andere websites toegepast moeten blijven worden en (4) de privegesprekken en social media vaker toegepast moeten worden.