ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی ارقام مختلف گیاه دارویی Momordica charantia L. جهت سازگاری به شرایط آب و هوایی زنجان

خیار تلخ (Momordica charantia L.) متعلق به تیره کدوئیان و بومی جنوب شرق آسیاست. میوه­های گیاه برای درمان بیماری­هایی نظیر دیابت، فشار خون بالا، چاقی، سرطان و ایدز استفاده می­شود. موموردیسین و کارانتین دو ترکیب تری­ترپنوئیدی موجود در این گیاه هستند که خصوصیات ضددیابتی قوی دارند. با توجه به اثرات مثبت خیار تلخ در درمان دیابت و به منظور بررسی سازگاری ارقام مختلف خیار تلخ، آزمایشی در سال زراعی 1397 در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان انجام شد. در طول فصل رشد برخی از صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی نظیر رنگیزه­ها، میزان فنل کل (فولین-سیوکالتو)، فلاونوئید کل (رنگ­سنجی آلومینیوم کلرید) و فعالیت آنتی­اکسیدانی (DPPH) عصاره متانولی میوه، کربوهیدرات (روش فنل-­سولفوریک­اسید)، ویتامین ث (یدومتریک) و موموردیسین و کارانتین (HPLC) ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس داده­ها نشان داد که در میان ارقام مورد ارزیابی، رقم Vijay از محتوای فنولی (55/28 میلی­گرم اکی­والان گالیک‌اسید/گرم وزن خشک) و ظرفیت آنتی­اکسیدانی (42/69 درصد) بالاتری نسبت به سایر ارقام برخوردار بود. همچنین بیشترین میزان متابولیت­های ثانویه موموردیسین و کارانتین (به‌ترتیب 182/0و 603/0 میلی­گرم/گرم وزن خشک) در رقم Vijay و کمترین میزان آنها (به‌ترتیب 038/0 و 183/0 میلی­گرم/گرم وزن خشک) در رقم Hybrid Baby Doll سنجش گردید. از طرفی بیشترین میزان ویتامین ث (2676 میکروگرم/100 میلی­لیتر آب میوه)، اسیدیته کل (022/0 درصد) و مواد جامد محلول (53/5 شاخص بریکس) در رقم Jounpouri یافت شد. رقم Vijay که توانایی بیشتری در تجمع متابولیت­های ثانویه داشت؛ رقم برتر جهت استحصال مواد موثره دارویی شناسایی گردید.