"A'mâk-ı Hayal" Romanında Tasavvuf, Budizm, Hinduizm ve Zerdüştîlik Açısından Va

Oz Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi (1865-1914) Tanzimat ve Mesrutiyet donemlerinin onemli fikir ve ilim adamlarindandir. Kisa omrune ragmen cok sayida eser sahibidir. Mutasavvif yazar, fikri ve kurmaca eserlerinde Islâm, tasavvuf, felsefe, pozitivizm, materyalizm, spiritualizm, sosyal meseleler gibi konulara yer vermistir. “A’mâk-i Hayal” (1910) romani, felsefi ve tasavvufi fikirleri iceren en unlu eserlerinden biridir. Osmanli toplumunda tasavvufi ilk roman olarak kabul edilmektedir. Yazar, diger eserlerinde oldugu gibi, soz konusu romaninda da donemin pozitivizm, materyalizm gibi maddi fikirlerine karsilik tevhid/vahdet-i vucud anlayisini savunur. Romanin bas kisisi Râci, ilim sahibi bir gencken varlik, ruh, hakikat gibi konularda cevaplayamadigi sorularla supheye duser. Râci egitimini genisletme cabalarina, ispiritizma, manyetizma toplantilarina katilmasina ragmen bir kara leke gibi butun benligini kaplayan supheyi gideremez. Bu yonuyle bir arayis romani olan “A’mâk-i Hayal”, Râci’nin insân-i kâmil olan Aynali Baba rehberliginde seyr u sulukunu tamamlayarak vahdet-i vucuda erismesini konu alir. Filibeli Ahmed Hilmi, vahdet-i vucud tezini one surerken Hinduizm, Budizm, Zerdustilik gibi Dogu dinlerinin tevhid anlayisindan da yararlanir.