الگوی مدیریت زیستی فرسایش خاک در حوزههای آبخیز (مطالعه کاربردی: گلازچای اشنویه، آذربایجانغربی)

امروزه روش‌های زیستی یکی از راه‌کارهای مناسب و کارا برای مهار فرسایش خاک در مراحل ابتدایی فرسایش تلقی می‌شود. مدیریت زیستی رویکردی علمی، کاربردی و ترکیبی از مفاهیم ساختاری، زیستی و محیط‌زیستی برای مدیریت و مهار فرسایش، رواناب و رسوب است. حال آن‌که تاکنون شیوه‌نامه کاربردی و مشخصی برای تهیه و طبعا اجرای برنامه‌های زیستی مدیریت و یا مهار فرسایش خاک در کشور وجود ندارد. ازاین‌رو، پژوهش حاضر به‌عنوان پژوهش پیشگام باهدف تبیین رویکرد مدیریت زیستی فرسایش برنامه‌ریزی شد. در این خصوص ابتدا ارزیابی وضعیت فرسایش در آبخیز برای شناسایی مناطق مستعد مدیریت زیستی مدنظر قرار گرفت. سپس منحنی‌های آمبروترمیک و هایترگراف تهیه و با لایه‌های توپوگرافی، دمایی، بارش و تبخیر و تعرق برای منطقه‌بندی و دستیابی به نقشه اقلیمی-کشاورزی ترکیب شد. در ادامه با تهیه فهرست گونه‌های بومی و غالب منطقه مطالعاتی بر اساس مطالعات جامعه‌شناسی گیاهی و وضعیت خاک‌شناسی، مدیریت زیستی فرسایش در هر رده اقلیمی-کشاورزی به‌‌عنوان آخرین مرحله موردنظر برای چارچوب تهیه‌شده پیشنهاد شد. ارزیابی عملکرد الگوی پیشنهادی از طریق کاربرد آن در حوزه آبخیز گلازچای اشنویه در ‌استان آذربایجان‌غربی صورت گرفت. نتایج نشان داد 24 درصد از آبخیز مطالعاتی در طبقه کم و 76 درصد دیگر در طبقه متوسط ازنظر وضعیت فرسایشی قرار دارند. بر اساس نقشه اقلیمی-کشاورزی، گونه‌های مناسب برای مدیریت زیستی فرسایش شناسایی‌ و ویژگی‌های رویشی آن‌ها استخراج شد. درنهایت از بین گونه‌های مرتعی موجود در حوزه آبخیز مطالعاتی، گونه‌های Achillea millefolium، Agropyron desertorum ، Agropyron tauri، Galium verum، Melica persica kunthوStachys inflata benthبه‌عنوان گونه‌های نهایی برای مدیریت زیستی فرسایش حداکثر در 64 درصد از سطح حوزه آبخیز گلازچای اشنویه پیشنهاد و ارائه شد. نتایج پژوهش حاضر برای تعیین وضعیت فرسایشی آبخیزهای کشور و ارائه مدیریت زیستی مناسب قابلیت استفاده دارد.