بررسی فیتوشیمیایی و بهبود عملکرد اسانس گیاه دارویی Cuminum cyminum L. با محلولپاشی فعالکنندهی متابولیک پلورامین و تنظیمکننده رشد بیواکس تحت شرایط دیم

گیاه دارویی زیره سبز (Cuminum cyminum L.) سرشار از متابولیت‌های ثانویه، دارای ارزش اقتصادی فراوان و تنها زیره زراعی در ایران است. در این تحقیق به منظور ارزیابی تاثیر محلول‌پاشی محرک رشد پلورامین و بیواکس بر این گیاه در شرایط دیم، آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان (1396 و 1397) اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل محلول‌پاشی پلورامین در غلظت‌های صفر، 5/2 و 5 گرم در لیتر و بیواکس در سطوح صفر، 5 و 10 میلی‌لیتر در لیتر بودند. اسانس توسط دستگاه کلونجر با روش تقطیر با آب، استخراج و توسطGC-MS آنالیز گردید. تاثیر محلول‌پاشی پلورامین بر وزن هزار دانه، تعداد دانه در چتر و بازده اسانس و اثر محلول‌پاشی بیواکس بر ارتفاع گیاه، تعداد دانه در چتر و درصد و عملکرد اسانس معنی‌دار بود. اثر متقابل فاکتورهای آزمایشی نیز بر تعداد دانه در چتر، درصد و عملکرد اسانس معنی‌دار گردید. مقایسه میانگین‌ها نشان داد که بالاترین درصد و عملکرد اسانس با اختلاف معنی‌داری به محلول‌پاشی 10 میلی‌لیتر در لیتر بیواکس تعلق داشت؛ بعد از آن، محلول‌پاشی 5/2 گرم در لیتر پلورامین، بالاترین درصد اسانس را تولید نمود. عمده‌ترین ترکیبات شناسایی شده در همه تیمارها، شامل 3-کارن-10-آل ، پارا-سیمن، پی-کومیک آلدئید، گاما-ترپینن، بتا-پینن و 2-کارن-10-آل بود. بیشترین مقدار ترکیب 3-کارن-10-آل با محلول‌پاشی 5 گرم در لیتر پلورامین و 5 میلی‌لیتر در لیتر بیواکس به‌دست آمد؛ یعنی محلول‌پاشی همزمان، باعث افزایش این ترکیب شد. بیشترین مقدار پارا-سیمن، گاما-ترپینن و بتا-پینن با محلول‌پاشی 10 میلی‌لیتر در لیتر بیواکس و کم‌ترین میزان این ترکیب با محلول‌پاشی 5 گرم در لیتر پلورامین و 5 میلی‌لیتر در لیتر بیواکس به‌دست آمد. در مجموع نتایج نشان داد که محلول‌پاشی محرک رشد پلورامین و بیواکس می‌تواند عملکرد و ترکیب‌های موجود در اسانس زیره سبز را تحت شرایط دیم بهبود دهد.