Karabük İli Safranbolu İlçesi’nde Servikal Kansere Yönelik Erken Tespit Hizmetlerinin Değerlendirilmesi

Giris ve Amac: Kanser hastaliklarinin erken tespitinin iki bileseni vardir: 1) Bireylerin farkindalik duzeyini artirmak icin toplumun saglik egitimi, 2) belirli kanser turlerine yonelik toplumun taranmasi. Ulkemizde serviks kanseri ulusal tarama programi kapsamindadir ve program geregince 30-65 yas grubu kadinlar bes yilda bir kez HPV ve smear testi ile taranmalidir. Toplum tabanli taramalar Kanser Erken Teshis, Tarama ve Egitim Merkezlerinde (KETEM) veya Aile Sagligi Merkezinde (ASM) ucretsiz uygulanir. Hedef nufusun tespitine, nufusa erisime ve toplumun saglik egitimine iliskin sorumluluklar ASM calisanlarina verilmistir. Bu calismada, Karabuk Ili Safranbolu Ilcesi’nde serviks kanserine yonelik erken tespit calismalarinin yeterliliginin degerlendirilmesi amaclandi. Gerec ve Yontem: Kesitsel tipte planlanan calisma 2015-2016 yillarinda Safranbolu’da gerceklestirildi. Ornek buyuklugu, Epi-Info-7 StatCalc programinda evren 13836 (Turkiye Istatistik Kurumu (TUIK) 2014 yili verilerine gore Safranbolu’da yasayan 30-65 yas arasi kadin sayisi), prevalans % 50 (bilinmeyen prevalans), % 95 Guven Araligi ve % 5 hata payi kriterlerine gore 374 olarak hesaplandi. Ornek grup, TUIK verileri ile orantili olarak merkez ve koylere dagitildi. Ardindan TUIK’den Safranbolu’daki 20 mahallenin 18 yas uzeri nufusu elde edildi ve nufus yogunluguna gore yedi grupta toplandi. Ilcedeki 60 koy ise bagli oldugu aile hekimine gore gruplandirildi. Olusturulan gruplardan kura ile yedi mahalle ve on koy secildi. Veriler, 47 soru iceren form kullanilarak uc arastirmaci tarafindan yuz yuze gorusme yoluyla toplandi. Her yerlesim yerinden bir baslangic noktasi belirlenerek 1/5 sistematik ornekleme ile haneler saptandi. Hanede hedef gruptan kadin bulunmamasi halinde yan binaya gecildi. Calismanin uygulanabilmesi icin Karabuk Universitesi’nden etik onay (No: 2015/10), Karabuk Halk Sagligi Mudurlugu’nden arastirma izni (Sayi: 5885) alindi. Bulgular: Kadinlarin yas ortalamasi 48.1±10.2, ortanca cocuk sayisi 2’dir. Yaklasik olarak her bes kadindan birisi (% 19.0) koyde ve genis ailede (% 21.7) yasamaktadir. Ortalama ikamet suresi 22.7±17.0 yil olan grubun % 96.3’u evlenmis kadinlardan olusmaktadir.  Kadinlarin yarisindan fazlasi (% 59.1) ilkokul mezunu, % 16.3’u hic egitim almamis, % 79.9’u calismamaktadir. Sekiz kadinin tani konulmus kanser hastaligi vardir. Erken tespit uygulamalari 1) Toplumun saglik egitimi: Son alti ay icinde en az bir kez ASM’ye basvuran kadinlarin yuzdesi 77.8,  hastaneye basvuranlarin yuzdesi 82.4’tur. En sik basvuru nedeni ASM’de recete tekrari (% 43.9), hastanede ise muayenedir (% 80.9). Kadinlar arasinda servikal kanserin baslica risk faktorleri olan cinsel aktif olma % 6.1, sigara icme % 5.3, cok ve sik dogum yapma % 3.7, cok eslilik % 3.5 ve kotu yasam kosullari % 2.1; baslica belirtilerinden asiri vajinal akinti % 15.5 ve cinsel iliskiden sonra kanama % 7.0 duzeyinde bilinmektedir. Saglik Bakanligi’nin ucretsiz olarak servikal kanser tarama hizmeti verdigini bilen kadinlarin yuzdesi 67.4’dir ancak yalnizca yedi kadin hedef yas grubunu dogru tanimlamistir. 2) Tarama: Ocak 2011-Haziran 2016 arasinda kadinlarin % 39.0’i bagli oldugu ASM tarafindan serviks kanseri taramasina davet edilmistir. Yillara gore davet yuzdesi 2011’de 0.5, 2012’de 0.8, 2013’de 1.6, 2014’de 3.7, 2015’de 9.9 ve 2016’nin ilk alti ayinda 22.5’tir. Davet edilen 146 kadindan 62’si (% 16.6) tarama icin basvurmustur. Bu kadinlarin 58’inde normal, ikisinde supheli sonuc saptanmis, iki kadina sonuc bildirilmemistir. Şupheli sonuc cikan iki kadindan birisi ileri tetkik icin basvurmus ve in-situ kanser tanisi konulmustur. Ocak 2011-Haziran 2016 arasinda davet edilmedigi halde kendi istegi ile ASM’ye ya da KETEM’e basvuran 44 kadin bulunmaktadir. Bunun yani sira ayni sure icinde 132 kadina (% 35.3) hastanede firsatci tarama uygulanmistir. Sonuc olarak Ocak 2011-Haziran 2016 arasinda servikal kansere karsi en az bir kez taranan kadin yuzdesi 51.1 olarak saptanmistir. Tarama yaptirma sikligi ile yas, gelir miktari ve egitim duzeyi arasinda fark bulunmamaktadir. Ilce merkezinde yasayan kadinlarda tarama sikligi (% 53.5), koyde yasayanlardan (% 40.8) anlamli olarak yuksektir. Sonuc ve Oneriler: Calismadan elde edilen bulgular, erken tespitin her iki bileseni acisindan toplum tabanli uygulamalarin nicelik ve nitelik acisindan gelistirilmesi gerektigini yansitmaktadir. Anahtar Kelimeler: Servikal kanser, erken tespit, Safranbolu