سازوکارهای بهواژهسازی در رمانهای دورۀ مشروطه مطالعۀ موردی؛ سرگذشت یتیمان، مصاحبه، نیرنگ سیاه

هدف اصلی در این جستار، برشمردن انواع به‌واژه در رمان‌های دورۀ مشروطه و مقایسۀ آن‌ها با اکنون ادبی، فرهنگی و اجتماعی و بررسی تحول به‌‌واژه‌ها بوده است. برای نیل به این منظور به‌واژه در سه رمان سرگذشت یتیمان، مصاحبه و نیرنگ سیاه که از رمان‌های اجتماعی دورۀ مشروطه محسوب می‌شوند مورد مطالعه قرار گرفته است. در این جستار ابتدا واژگان بر اساس بافت متن، موقعیت داستانی و مفهومی که دربرداشته‌اند مورد توجه قرار گرفته‌اند و سپس سازوکار ساخت به‌واژه تعیین شده است. بر اساس این مطالعه می‌توان گفت به‌واژه‌ها علاوه بر مفهوم اصلی، معانی ضمنی را نیز شامل می‌شوند؛ این معانی ضمنی می‌توانند برساختۀ اجتماع یا دورۀ تاریخی خاصی باشند یا عاطفه و ایدئولوژی خاصی را حمل کنند یا در مقابل واژگان و مفاهیم تابو به کار روند. در این مقاله نشان داده شده که رمان‌های مورد مطالعه چگونه به وسیلۀ به‌واژه‌ها که با استفاده از سازوکارهای کاربرد اطناب، ایجاز، کنایه، استعاره، مجاز، ترکیب وصفی، ترکیب اضافی، استفاده از واژگان غیر فارسی، استفاده از واژگان کهن فارسی و استفهام انکاری ساخته شده‌اند؛ به بیان مفاهیم اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی دورۀ مشروطه پرداخته‌اند.