شناورسازی نرخهای سود در بانکداری بدون ربا: سازوکاری جهت تقویت مکانیسم انتقال پولی

شناورسازی نرخ‌های سود سپرده‌ها و تسهیلات یکی از روش‌هایی است که در بانکداری مرکزی نوین جهت تسریع و تسهیل مکانیسم انتقال پولی استفاده می‌شود؛ به این معنی که با اعمال سیاست پولی و تغییر نرخ سود سیاستی از طریق انجام عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی، نرخ‌های سود کلیه سپرده‌ها و تسهیلات تحت تأثیر قرار گرفته و اثر مورد نظر سیاستگذار به بخش واقعی اقتصاد منتقل می‌شود.پرسش اصلی تحقیق آن است که آیا در چهارچوب بانکداری بدون ربا ایده شناورسازی نرخ سود سپرده‌ها و تسهیلات در طول دوره قرارداد، می‌تواند با مبانی شریعت انطباق پیدا کند؟ مقاله به روش توصیفی و تحلیل محتوا به دنبال اثبات این فرضیه است که به لحاظ نظری، امکان شناورسازی نرخ‌های سود در بانکداری بدون ربا وجود دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که نرخ سود تسهیلات مشارکتی می‌تواند با استفاده از مفهوم «نرخ سود مورد انتظار» شناور گردد. در عقود مبادله‌ای نیز می‌توان از دو راهکار شرعی استفاده کرد که عبارت‌اند از: ایده تخفیف (مشابه کارت اعتباری مرابحه) و استفاده از قراردادهای مکرر (مشابه اوراق مصون از تورم). همچنین شناورسازی نرخ سود سپرده‌ها نیز می‌تواند با استفاده از مفهوم نرخ سود علی‌الحساب انجام شود. در نهایت هرچند استفاده از ابزارهای مشتقه مانند آتی و اختیار معامله روی دارایی‌هایی مانند سکه طلا به لحاظ شرعی مورد تأیید است، اما این موضوع شامل تغییرات نرخ سود نمی‌شود؛ چراکه یکی از ضوابط استفاده از ابزارهای مشتقه در چهارچوب اسلامی «وجود امکان تحویل دارایی پایه» است و شاخص‌هایی چون تغییرات نرخ سود، فاقد این قابلیت می‌باشند.