Wołosi w średniowiecznej Bułgarii w badaniach uczonych bułgarskich (XX–XXI w.)

Do wrazliwych problemow naukowych, na ktore nakladają sie czasami wspolczesne animozje o podlozu nacjonalistycznym, nalezy kwestia miejsca i znaczenia w dziejach średniowiecznej Bulgarii ludu określanego w źrodlach z epoki mianem Wolochow. Gros rozwazan dotyczących tego tematu koncentruje sie na wydarzeniach związanych z restytucją panstwowości bulgarskiej pod koniec XII w., po niemal 170 latach od jej likwidacji przez Bizantynczykow i dotyczy charakteru etnicznego zarowno przywodcow rebelii przeciwko wladzy bizantynskiej, uczestnikow tejze oraz nowopowstalego panstwa. Historiografia bulgarska okresu XX–XXI w. wypracowala dwa zasadnicze stanowiska wobec kwestii znaczenia i roli tzw. Wolochow i Wolochii w powstaniu i dziejach Drugiego Panstwa Bulgarskiego. Pierwsze z nich, reprezentowane przez uczonych tej miary co Wasil Zlatarski, Genowewa Caknowa-Petkowa, Borislaw Primow, Nikolaj Markow, uznaje realny udzial etnicznych Wolochow w restytucji panstwowości bulgarskiej, drugie natomiast, przyjete przez historykow pokroju Petyra Mutafcziewa, Iwana Dujczewa, Iwana Bozilowa, Georgiego Bakalowa, Georgiego Nikolowa, Aleksandra Nikolowa czy Terwela Popowa, bądź calkowicie neguje ich rzeczywistą obecnośc w gronie powstancow, bądź skrajnie ją marginalizuje. Co zrozumiale, zaden z uczonych bulgarskich nie jest sklonny przychylic sie do popularnej wśrod historykow rumunskich tezy o wiodącej roli etnicznych Wolochow w restytucji panstwa bulgarskiego pod koniec XII stulecia. Nawet zwolennicy ich realnego udzialu w tym przedsiewzieciu, w tym szukający kompromisowej formuly Primow, czy wyraźnie starający sie przedstawic w pelni obiektywny ogląd sytuacji Markow albo nie zgadzają sie z hipotezą o woloskim rodowodzie przywodcow powstania, albo nie decydują sie na sformulowanie jasnej konkluzji w tej materii. Oczywiście, poglądy badaczy skupionych wokol kazdego z wyzej wskazanych stanowisk rozmijają sie ze sobą w szeregu szczegolach, z drugiej zaś strony wszystkich omawianych historykow, z jednym wyjątkiem (Markow), a zatem z obu grup, lączy dośc podobna argumentacja, podkreślająca bezapelacyjnośc bulgarskiego charakteru zarowno sil napedowych rebelii przeciwko wladzy bizantynskiej jak i odnowionego panstwa. Gros tej argumentacji sformulowana zostala jeszcze w okresie miedzywojennym (Zlatarski, Mutafcziew) i czasach trwania Drugiej Wojny Światowej. (Dujczew), by nastepnie zostac powieloną i w pewnych kwestiach nieco wzbogaconą przez kolejne pokolenia historykow.