تحلیلی بر سفالینه های دوران اسلامی قلعه یل سویی شهرستان گرمی، اردبیل

قلعه یل‌سویی، یکی از بزرگترین قلاع دوران اسلامی در شهرستان گرمی و در حوزه جغرافیایی شمال غرب ایران بوده که حجم انبوه داده‌های فرهنگی آن از جمله سفال، بر اهمیت محوطه افزوده است. این قلعه تاریخی در سال 1397 مورد بررسی-های روشمند باستان‌شناسی قرار گرفت. در ضمن مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته در این محوطه، یافته‌های سفالی زیادی، شامل ظروف سالم و قطعات مختلف شکسته در کارگاه‌های مختلف کاوش شناسایی شد که بر اهمیت این سایت باستانی، افزوده و ضرورت ساماندهی و تحلیلی شفاف را در رابطه با این یافته‌های مهم فرهنگی موجب گردید. از نکات مهم در ارتباط با سفالینه‌های قلعه یل‌سویی، وجود گونه‌های سفالی از منظر فرمی و نقوش آن بوده که تا به امروز مورد مطالعه قرار نگرفته و می‌تواند در زمینه مطالعات سفالینه‌های دوران اسلامی در حوزه جغرافیایی شمال غرب ایران مفید واقع گردد. در این راستا، پژوهش پیش رو به شیوه توصیفی – تحلیلی و بر اساس مطالعات کتابخانه‌‌ای و کاوش‌های میدانی، به معرفی، گونه‌شناسی و تحلیل نقوش سفالینه‌های محوطه یل‌سویی پرداخته است. همچنین منشاء تولید این آثار در منطقه، شناسایی نواحی در تعامل و روابط فرهنگی با قلعه یل‌سویی و در نهایت تعیین دوره زمانی آن بر اساس گاهنگاری‌ و مقایسه‌های صورت گرفته؛ از مهمترین اهداف و پرسش‌های مطرح شده در این پژوهش هستند. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که سفال‌های این محوطه در یک دسته‌‌بندی کلی به چهار گروه: سفال‌های بدون لعاب ساده و منقوش و سفال‌های لعابدار ساده و منقوش قابل تقسیم بوده و شامل انواع تکنیک‌های قالب‌زده، نقش کنده، نقش مهری، نقش افزوده، ترکیبی، لعاب یکرنگ، نقاشی روی لعاب، نقاشی زیر لعاب، آق‌کند، زرین‌فام، اسگرافیاتو می‌باشد. این آثار متعلق به قرون نخستین اسلامی و همچنین قرون میانی، خصوصا دوران سلجوقی بوده و نوع نقوش و تکنیک‌های به کار رفته در این سفالینه‌ها، نشان از ارتباطات منطقه ای و فرامنطقه‌ای قلعه یل سویی با دیگر نواحی همچون آذربایجان، زنجان، کاشان، ری، نیشابور و همدان دارد.