HANEFÎ GELENEK MERKEZLİ OLARAK İNSANÎ FİİLLERDE MES’ÛLİYETİN DOĞUŞU PROBLEMİ

Insanin iradi fiilinin oldugu, dolayisiyla bu turden fiillere bir mesuliyetinin baglandigi inkâr edilemez bir husustur. Bu hususta problematik olan, ne fiilin, ne iradenin, ne de sorumlulugun varligi degil, iradi fiillerde sorumlulugun baslama noktasidir. Bu makalede insanin tercihine ve sorumluluguna konu olan fiilin atomik karakterli olmayip cok asamali bir surec arz ettigi temel gerceginden hareketle, ser‟i olarak sorumlulugun basladigi noktanin Hanefi/Mâturidi ekol cercevesinde acikliga kavusturulmasi gereken bir problem olarak ele alinacak ve analiz edilecektir. Bu tahlil ayni zamanda naslarda var oldugu vehmedilen zahiri tearuzun giderilmesi anlamina da gelecektir. Ayni sekilde burada ayet-i kerimelerde isaret edilen, fiillerin icteki boyutuyla alakali hesap ve insanin sorumlulugunun detaylari ve asamalarinin, hadis-i serifler tarafindan izah edildigi gosterilmek suretiyle, Islam‟a uygun hayat tarzi icin kitap-sunnet birlikteliginin onemi ortaya koyulacaktir. Son olarak, fiilin gectigi icteki asamalardan henuz sorumlulugun baslamadigi “vâridât ve havâtir” asamalarinda serre ve seyyiata engel olmanin buyuk cihat oldugu, kolay olani tercih etmek oldugu, bu cabanin Islam medeniyetinde sistemlestirildigine deginilecektir.