اثرتنش آبی بر صفات فیزیولوژیک و فیتوشیمیایی گیاه دارویی خارمریم (Silybum marianum L.)

عوامل محیطی از یک طرف باعث تغییراتی در رشد گیاهان دارویی و از طرف دیگر موجب تغییر در مقدار و کیفیت مواد موثره آن‌ها می‌گردند. در این آزمایش اثر تنش آبی (آبیاری کامل در حد ظرفیت زراعی؛ بدون تنش، آبیاری در حد 70 درصد ظرفیت زراعی؛ تنش ملایم و آبیاری در حد 40 درصد ظرفیت زراعی؛ تنش شدید) بر صفات فیزیولوژیک، میزان سیلی‌بین a و b و وزن هزار دانه در گیاه دارویی خارمریم در سال‌های 1396-1397 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهیدبهشتی بررسی شد. این آزمایش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. تنش آبی در مرحله گلدهی و به روش وزنی اعمال شد. نتایج حاصل نشان داد با افزایش شدت تنش آبی، مقدار سیلی‌بین a و b به ترتیب به میزان 24 و 26 درصد افزایش پیدا کرده است که مقدار این ترکیبات در تیمار آبیاری 40 درصد ظرفیت زراعی بطور قابل‌توجهی بالاتر از سایر تیمارها بود، بطوریکه مقدار آن نسبت به تیمار ظرفیت زراعی (mg/g Grain DW 07/26 در سیلی بین a و mg/g Grain DW 74/40 در سیلی بین b) و نسبت به تیمار 70 درصد ظرفیت زراعی (mg/g Grain DW 32/25 در سیلی بین a و mg/g Grain DW 64/34 در سیلی بین b) بیشتر بود. این امر حاکی از اختصاص بیشتر کربن تثبیت شده حاصل از فتوسنتز جهت تولید متابولیت‌های ثانویه در این تیمار بود. همچنین مقدار سیلی‌بین b نسبت به سیلی‌بین a در تمامی تیمارها به نسبت 2/1 (سیلی‌بین b) : 8/0 (سیلی‌بین a) بود. در تیمار 40 درصد ظرفیت زراعی مقدار سیلی‌بین a و b (به ترتیب 30/67 و 92/98 میلی‌گرم در گرم وزن تر) بطور قابل‌توجهی نسبت به سایر تیمارها افزایش داشت. بیشترین فعالیت آنزیم کاتالاز (U/ml 16/5) و آسکوربات پراکسیداز (U/ml 26/2) در تیمار تنش ملایم مشاهده شد. محتوای پرولین با افزایش شدت تنش به تدریج افزایش یافته و میزان آن در تنش شدید به حداکثر خود رسید (36/3 میکرومول بر گرم وزن تر). پراکسیداسیون لیپید در تنش شدید (40 درصد ظرفیت زراعی) بیشترین مقدار خود را داشت (nmol/grFW 35/8). وزن هزار دانه بذر نیز در تیمار تنش شدید (تیمار 40 درصد ظرفیت زراعی) نسبت به کنترل (تیمار ظرفیت زراعی) به میزان 8/6 گرم کاهش پیدا کرد. با توجه به نتایج آزمایش به نظر می‌رسد که می‌توان با اعمال شیوه کم آبیاری، میزان فلاونوئیدهای گیاه خارمریم را به منظور اهداف دارویی از جمله درمان بیماری‌های کبدی و انواع هپاتیت افزایش داد.