ÇANAKKALE’DE ORGAN BAĞIŞI KONUSUNDA YAPILAN EĞİTİMİN ETKİNLİĞİNİN İNCELENMESİ

Giris ve Amac: Turkiye’de organ nakil sayilari dunya ile karsilastirildiginda oldukca iyi duzeydedir. Fakat nakillerin yaklasik %80’i canli donorlerden yapilirken, sadece %20’si kadavra donorlerden yapilmaktadir. Beyin olumu tanisi konulan hastalarin sadece dortte birinden donor olabilmesi icin aile izni alinabilmektedir. Bu calismada organ bagisi ve nakli konusunda yanlis bilgilerin duzeltilmesi, eksik bilgilerin tamamlanmasi, bu konuda farkindaligin artirilmasi amaciyla verilen egitimin etkinligi incelendi. Gerec ve Yontem: Bu calisma mudahale tipte bir arastirmadir. 2016 yilinda Kasim-Aralik aylarinda Canakkale il merkezinde Canakkale Belediyesi’ne ait uc ayri sosyal yasam evinde yurutuldu. Her bir sosyal yasam evinde birer gunde ikiser saat olmak uzere uygulandi. Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Klinik Arastirmalar Etik Kurulu’ndan onay alindi (Karar Tarihi:21.09.2016, Karar No:2016-16). Calismanin evrenini calismanin yapildigi gunlerde sosyal yasam merkezlerinde aktivitelere katilan 18 yas ve uzeri bireyler olusturdu. Orneklem alinmadi, evrenin tamamina ulasilmasi hedeflendi. Calismaya katilmaya gonullu olan bireylere egitim sunumu oncesi ontest soru formu uygulandi. Bu form ‘demografik ozellikler, organ bagisi ve nakli hakkinda bilgi duzeyi, tutum ve davranis’ bolumlerinden olusmaktaydi. Sorular kapali uclu (evet, hayir, fikrim yok) ve coktan secmeliydi. On test uygulamasi sonrasinda Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Tip Fakultesi Halk Sagligi Anabilim Dali ogretim elemanlari ve Canakkale Il Organ Nakil Koordinatorlugu tarafindan organ bagisi ve nakli konusunda yaklasik 1 saatlik bir egitim verildi. Egitim sonrasinda katilimcilara son test formu uygulandi. Bu form sadece ‘organ bagisi ve nakli hakkinda bilgi duzeyi, tutum ve davranis’ bolumlerinden olusmaktaydi. Bagimli degisken olarak organ bagisinda bulunmayi dusunme, ailesinden biri oldugunde organlarini bagislamayi isteme, bagimsiz degisken olarak ise egitim durumu, gelir durumu, cocuk sahibi olma, kronik hastaliga sahip olma, ailesinde ya da cevresinde kronik hastaliga sahip birinin bulunma durumu ve daha once aile icerisinde organ bagisi hakkinda konusma durumu alindi. Tanimlayici verilerin sunumunda frekans, yuzde, ortalama standart sapma, ortanca (min-max) kullanildi. Verilerin analizinde Ki-Kare, Mcnemar testleri kullanildi. Istatistiksel anlamlilik icin p<0,05 degeri kabul edildi. Bulgular: Barbaros Sosyal Yasam Merkezi’nde (SYM) 51, Troia SYM’de 25 ve Esenler SYM’de 30 kisi olmak uzere toplam 106 kisiye ulasildi. Katilimcilarin tumu kadindi. Katilimcilarin yas ortalamasi 58.4±11.8 yildi (Ortanca:60, Min:22-Max:78). Calisma grubumuzun %57.6’si ilkokul duzeyinde egitim durumuna sahipti ve %62’si ev hanimiydi. Katilimcilarin %76.3’u gelir durumunu orta duzey olarak tanimlamaktaydi. Doktor tarafindan tani konulmus surekli ilac kullanimini gerektiren bir hastaligi olanlarin orani %63.6’ydi. Katilimcilarin %3.2’si daha once organ bagisinda bulunmustu. Egitim durumu, gelir durumu, cocuk sahibi olma, kronik hastaliga sahip olma ve ailesinde ya da cevresinde kronik hastaliga sahip birinin olmasi durumlari ile organ bagisinda bulunmayi istemek arasinda istatistiksel olarak anlamli bir fark saptanmadi. ‘Beyin olumu gerceklesen biri tekrar hayata donebilir mi?’ sorusuna ‘hayir’ cevabi verenlerin orani egitim oncesinde %62.8’di (n=54) egitim sonrasinda %83.3’e (n=65) yukseldi ve bu fark istatistiksel olarak anlamli bulundu (p=0,004). Egitim oncesinde organ bagisinda bulunmayi dusunenlerin orani %37.0’dan (n=34) egitim sonrasinda %62.8‘e (n=49) yukseldi ve bu fark istatistiksel olarak anlamliydi (p=0,001). Egitim oncesi toplam bilgi puani ortancasi 9 (Min:0-Max:19), ortalamasi 8.4±3.9, egitim sonrasi toplam bilgi puani ortancasi 15 (Min:2-Max:34), ortalamasi 14.4±4.9’du. Egitim sonrasi toplam bilgi puani ile egitim oncesi toplam bilgi puanindan daha yuksekti ve bu fark istatistiksel olarak anlamliydi (p<0,001) . Egitim oncesi toplam tutum puani ortancasi 5 (Min:0-Max:8), ortalamasi 4.4±2.6, egitim sonrasi toplam tutum puani ortancasi 6 (Min:0-Max:8), ortalamasi 5.6±2.1’di. Egitim sonrasi toplam tutum puani egitim oncesi toplam tutum puanindan daha yuksekti ve bu fark istatistiksel olarak anlamliydi (p<0,001). Daha once aile icerisinde organ bagisi hakkinda konusan bireylerde hem organ bagisinda bulunmayi dusunenlerin orani (%65.2) hem de ailesinden biri oldugunde organlarini bagislayacaklarini soyleyenlerin orani (%72.7), daha once aile icerisinde bu konuda konusmayan bireylerdeki oranlardan daha yuksek bulundu (sirasiyla %27.9, %36.8) ve bu fark istatistiksel olarak anlamliydi (sirasiyla p=0,004, p=0,009). Sonuc ve Oneriler: Yapilan egitim ile organ bagisi ve nakli hakkinda bilgi duzeylerinin ve organ bagisinda bulunma davranisinin anlamli bir sekilde arttigi gozlendi. Daha once organ bagisi hakkinda aile icerisinde konusulmasinin bireylerin organ bagisi konusundaki istekliligini artirdigi saptandi. Egitim sonucunda organ bagisi konusunda olumlu tutum gelistiren bir kisi, ailesindeki ve cevresindeki kisileri de etkileyebilir ve boylece beklenen yaygin etkinin katlanarak artmasini saglayabilir. Toplumun organ bagisi ve nakli konusunda farkindaligini ve bilgi duzeyini artirmak icin en etkili ve en az maliyetli yollardan birisi saglik egitimidir. Bu konuda egitim ve farkindalik etkinliklerini iceren eylemler planlanarak sadece organ bagisi ve nakli haftasi ile sinirlandirilmadan topluma uygulanmalidir. Bu eylemlerin sik sik tekrarlanmasi, medya iletisim araclari, kamu spotlari kullanilarak toplumsal farkindalik ve duyarlilik olusturulmasina katki saglayabilir. Boylece organ bagisi ve nakil sayilari artirilarak organ yetmezligi olan hastalara daha kaliteli ve saglikli bir yasam sunulabilecektir. Anahtar Kelimeler: Canakkale, organ bagisi, organ nakli, egitim