نقش سیاستورزی در تغییر و تعدیل اندیشههای سیاسی خوارج بنیمدرار و بنیرستم

جریان خوارج که در نیمه نخست قرن اول هجری روی کار آمد، پس از سرکوب در شهرهای مرکزی خلافت، به سرزمین­های دوردست و حاشیه­ای جهان اسلام چون شمال افریقا روانه شد. خوارج که بعدها دولت­ صفری‌مذهب بنی‌­مدرار (296ـ140ق) و دولت اباضی‌­مذهب بنی­رستم (296ـ144ق) را در شمال افریقا تشکیل دادند، در آغاز به منظور جلب حمایت بربرها، به نشر آرا و اندیشه­های انقلابی خود پرداختند؛ زیرا این اندیشه­ها با خواست بربرها مبنی بر شورش علیه دستگاه خلافت اسلامی سازگار بود؛ اما با گذشت زمان، این اندیشه­ها صورت انقلابی اولیه خود را از دست داد و در برخورد با دستگاه خلافت عباسی و عاملان حکومتی آنان، به حالتی دوستانه و متعادل درآمد. این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از ابزار مطالعه کتابخانه­ای، به دنبال تبیین چرایی دگرگونی اندیشه­های سیاسی اولیه خوارج شمال افریقا است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که خوارج پس از ورود به عرصه سیاست و سیاست­ورزی و با قرار گرفتن در فضای سیاسی جدید و ظهور رقیبان جدیدی چون ادارسه و فاطمیان، متأثر از ملزومات عمل­گرایانه، به تغییر و تعدیل نگرش و اندیشه­های اولیه خود پرداختند.