Türkiye’de Yayılış Gösteren Barbus (Pisces: Cyprinidae) Türlerinin Coğrafik Varyasyonlarının Araştırılması

Barbus Cuvier, 1816 Cyprinidae familyasina ait orta ve buyuk boylu turleri barindiran ve sistematik acidan oldukca fazla karmasanin hâkim oldugu bir gruptur. Barbus cinsi Luciobarbus, Carasobarbus, Arabibarbus gibi diger cinslerden yakin zamanda ayrildigi icin sik sik turlerin isimlendirilmesinde sorunlar yasanmaktadir. Belirtilen nedenlerle tez arastirmasinda; Turkiye’de dagilim gosteren Barbus cinsine ait turlerin, turler arasi ve tur ici varyasyonlarinin morfometrik ve filogenetik analizler ile belirlenmesi ve sistematiginin aciga kavusturulmasi amaclanmistir. Bu amacla, standart yontemler ile farkli havzalarda 461 noktadan ornekleme yapilmis, 161 noktadan Barbus turlerine ait ornekler toplanmistir. Bu orneklerin metrik ve meristik olcumleri kayit edilmistir. Klasik morfometrik olcumlere dayali analizlerin yani sira radyografi goruntusu uzerinde sabitlenen yer imi tabanli geometrik morfometrik analizler de yapilmistir. Morfometri analizlerini takiben on ture ait 95 bireyden elde edilen sitokrom oksidaz I (COI) genine ait sekans dizileri Barbus cinsine ait diger turlerin GenBank’tan alinan verileri ile birlikte analiz edilmis ve turler arasi iliskiler aydinlatilmaya calisilmistir. Tez kapsaminda elde edilen bulgulara gore Ponto-Kaspiyan soyu icerisinde Karadeniz’den koken alan ve gunumuzde Turkiye icsularinda dagilimi bulundugu ifade edilen Kirim endemigi Barbus tauricus’un ulkemiz sularinda bulunmadigi tespit edilmistir. Dogu Karadeniz, Bati Karadeniz, Kizilirmak, Yesilirmak ve Coruh havzalarinda dagilim gosteren Barbus turunun filogenetik bulgulara gore B. tauricus yerine Barbus escherichii olarak isimlendirilmesi onerilmektedir. Ayni soy grubundaki Barbus ercisianus’un hem morfometrik hem de filogenetik analizler neticesinde Barbus lacerta’nin varyasyon sinirlari icerisinde oldugu gorulmus ve B. ercisianus’un B. lacerta’nin sinonimi olarak kabul edilmesi onerilmistir. Diger taraftan B. lacerta’nin sinonimi olarak degerlendirilebilen Barbus cyri’nin ise gecerli bir tur oldugu, morfometrik ve filogenetik analizler ile ortaya koyulmustur. Ponto-Kaspiyan soyu icerisinde ayrica Barbus bergi-Barbus oligolepis polifiletik tur kompleksinin varligi gozlenmistir. Farkli havzalarda dagilim gosteren, klasik ve geometrik morfometrik analizlerde birbirlerinden tamamen ayrilan bu iki tur, filogenetik analizlerde ayrilmamis ve anlamli bir sonuc elde edilememistir. Filogenetik bulgulara gore Barbus prespensis, Barbus rebeli, Barbus euboicus, Barbus peloponnesius, Barbus strumicae, Barbus cyclolepis, Barbus pergamonensis, Barbus niluferensis ve Barbus sperchiensis Ege soyu adiyla adlandirilan soy grubu icerisinde gruplanmistir. Ege soyundaki en dikkat cekici bulgu B. niluferensis ile ilgilidir. B. niluferensis B. oligolepis ile ayni havzada bulunmaktadir, fakat soy hatlari farkli parafiletik turlerdir. B. oligolepis Karadeniz’den koken alan turlerin bulundugu Ponto-Kaspian soy grubu icerisinde bulunurken, B. niluferensis Avrupa turlerinin domine ettigi Ege soy grubunda ve B. pergamonensis’e kardes olarak bulunmaktadir. B. niluferensis ile B. oligolepis’in ayni havzada bulunmasi nehir havzalarinda gorulen “river capture” denilen degisimler sonucu meydana geldigi dusunulmektedir. Ege soyundaki bir diger onemli tur olan Barbus pergamonensis’in dagilim gosterdigi havzalar arasinda bir farkliligin oldugu klasik ve geometrik morfometrik analizler neticesinde gorulmustur. Filogenetik analizler sonucunda da bir ayrilma oldugu goze carpmaktadir. Fakat bu ayrilmanin hangi seviyede degerlendirilecegi tartisma konusudur. Son olarak Barbus lorteti olarak kabul edilen turun klasik ve geometrik morfometri acisindan degerlendirilmesi yapilmis ve Barbus cinsine ait turlerden farkliligi tespit edilmistir. Tespit edilen bu farkliliklarin temel anlamda Luciobarbus ve Barbus’un cins ayriminda kullanilan karakterler ile ortusmesinden dolayi bu turun Luciobarbus cinsi icerisinde Luciobarbus lorteti olarak kabul edilmesi ve B. lorteti’nin de sinonim kabul edilmesi onerilmektedir.