TUVA TÜRKLERİ'NDE HÖÖMEY SÖYLEME BİÇİMİ

Bati dunyasi tarafindan 1930’lu yillarda kesfedilen geleneksel bir sarki soyleme bicimi olan Hoomey, Mogolca bir kelime olup girtlaktan sarki soyleme anlamina gelmektedir. Bu sarki soyleme bicimi Rusya Federasyonu’na bagli Guney Sibirya’da yasayan Tuva Turkleri tarafindan icra edilmektedir. Bu soyleme bicimini Altay, Saha, Hakas ve Mogolistan’da gormekteyiz. Halklarin sarki soyleme bicimlerini ele alirken cografi, sosyolojik, dini, folklorik ve kulturel acilardan butunsel bir yaklasimla ele almak, onlari anlamamiz ve cozumlememiz bakimindan son derece onemlidir. Sesimiz duygularimizin aynasi olmakla beraber; oldukca da karmasik bir enstrumandir. Şarki soyleme, toplumlarin yasantilariyla sekillenir; sarki soylemedeki ekoller, tarzlar o toplumun kodlari olmakla beraber, gecmisten gunumuze kadar gelen aktarimla beraber bir gelenegin temsilcisidir. Şarki soyleme teknigi acisindan; Hoomey sarki soyleme bicimi, ayni anda birden fazla sesin olusagelmesi (harmonikler) ve duyurulmasindan meydana gelmektedir. Ses olusumu esnasinda Hoomey sarkicilarinin basincli nefes kullanimiyla olusturdugu gecici kivrimlar, ses telleri disinda farkli bir ses kaynaginin olusmasina sebep olmaktadir. Tuva Turkleri’nin yasam biciminden, inanis bicimine kadar, bu sarki soyleme stilini olusturan etkenlerin temelinde Şamanizm’in ve destancilarin etkisi de onemli bir rol oynamaktadir. Dil yapisindan kaynaklanan ozellikler de Turkce’nin arkaik ozelliklerini barindiran Tuva Turkcesi’nin icerisindeki bazi girtlaksi unlulerin olmasi hoomey soyleme bicimini etkileyebilecegi bulgularina dikkat cekilmistir. Tuva folkloru acisindan calismada Hoomeyin farkli soyleme turleri incelenerek bu soyleme bicimleri arasindaki farkliliklar ve icra ozellikleri uzerinde durulmustur. Sesin olusturan mekanizmalara deginilerek, girtlaktan sarki soyleme geleneginin olusumu, ses organlarinin nasil hareket ettigi, sesin akustik ve fiziksel ozelligiyle incelenerek; sesi ureten organlarin fonksiyonel islevleri ve bazi formant bulgulari yorumlanmistir.